Dünyanın en eski cenaze töreni 40.000 bin yıl önce yapılmış olabilir. Prof. Antropolog Barbara J. King, katıldığı konferansta Neandertal insansılarının ölü gömme şekillerinden yola çıkarak, kutsal inançlara sahip olabileceklerini savundu.

William and Mary Koleji öğretim üyesi Antropolog Prof. Barbara J. King, Amerika'da katıldığı konferansta  Neandertal türünün inançları üzerine görüşlerini açıkladı.

Kendisinin dindar olmadığını ve konuya biyolojik evrim teorileri üzerinden yaklaştığını belirten  Prof. King, arkeolojik bulgulara bakıldığında, insansı türlerin kutsal inançlarının Neandertaller devirlerine kadar gittiğini savundu.  

Prof. Barbara J. King,  konuşmasına konferasa katılanlardan bir sahne hayal etmelerini isteyerek başladı: "İspanya'da bir mağaranın içinde, bir grup insan, yürümeye yeni başlayan bir çocuğun mezarının etrafında toplanmış. Mezarın etrafında yakılmış ateşler var, sazlıktan getirilmiş bitkiler ve kızıl geyik de dahil boynuzlu hayvanlara ait 30 kadar boynuz ile bir gergedan kafatası yer alıyor."

"Ölü çocuğun kemikleri, ateşler, hayvan boynuzları ve kafatası ve insan toplululuğundan anlayacağınız gibi bu bir cenaze ritüeli" diyen Prof. Barbara J. King, Arkeolog Enrique Baquedano ve meslektaşlarının aktardığı bilgilere göre, bu manzaranın, 40.000 yıl önce Neandertallerin katıldığı bir cenaze ritüeli olduğunu ifade etti.

NPR (National Public Radio) sitesinde yer alan bilgilere göre;  Arkeologların senaryosunun, düşündüğü sorularla yakından ilgili olduğunu aktaran Prof. King, Neandertallerin dini tören yaptı mı, kutsal inançları var mıydı, varsa ne olabilirdi, sorularına Evrim bağlamında cevap arayacağım diyerek şunları söyledi: "Bana göre, artık Neandertallerin kuzenlerimiz olduğu açıktır, Doğrudan atalarımız veya kendi türümüzün ilk üyeleri değiller ama Homo sapiens türü ile akrabadırlar. Resmen Homo neandertalensis olarak bilinen, Neandertaller Avrupa'da ve Asya'da yaşıyor, Homo sapiens ile belirli zaman aralıklarında belirli yerlerde kaderleri örtüşüyor ve birlikte yaşıyorlar.  Neandertal popülasyonları yaklaşık 40.000 yıl önce ortadan kaybolmuş olsa da, Neandertal genleri bugün yaşıyor ve bazılarımızın bedenlerine sıkışmış vaziyette, potansiyel olarak sağlığımızı etkiliyor"

Prof. Barbara J. King, "Büyük çoğunluğa göre; 19. yüzyıldaki ilk keşiften bu yana Neandertaller, aptal, vahşi mağara insanları sanılıyor ve aptallığın, kabalığın sembolü olarak kullanılıyor. Fakat artık daha iyi biliyoruz. Neandertaller kompleks yapılar inşa etmiş, tüyleriyle kendilerini süslemek için kuş yakalamış, mamut ve diğer müthişyırtıcı hayvanları araçlarla başarıyla avlamıştır." şeklinde konuşmasını sürdürdü:     Peki, bu kadar zeki olduğunu bildiğimiz Neandertal insanları, kutsal inançlara da sahip miydiler?" diye soran Prof. Barbara J. King; konferansını şu ifadelerle sürdürdü:   "Acaba arkeolojik kanıtlar onların kutsal ya da başka bir ifadeyle dini inançları olduğunu gösteriyor mu?
Dinsel davranışı maddi kültürden çıkarmak çok zor. Türkiye'de bulunan Göbeklitepe gibi 11.000 yıllık, modern insana ait olası tapınaklar gibi kanıtlar yoksa bu konuyla ilgili sorulara cevap bulmak daha zor.   Ancak, Neandertal bölgelerinde  İspanya'daki mağaraların dışında da;  Neandertallerin kutsallık içeren törenlerinin ipuçlarını görüyoruz. Özbekistan'daki Teshik Tash'ta (Teşik Taş)   bir Neandertal çocuğu, keçi boynuzları ile çevrelenmiş olarak gömüldü.     ***

Benzer şekilde Fransa'daki Regourdou mağarasında; ayı kemikleri ile çevrili şekilde gömülmüş Neandertall cesedi bulundu. Regourdou'daki bitişik odada bulunan ayı kemikleri, bazı arkeologlara göre orada bir cenaze töreni yapılmış olabileceğini işaret etmektedir.

Rob Gargett gibi şüpheci arkeologlara göre mağaralardaki fosil bulguları tesadüfi olarak da orada yer almış olabilir. Mağaralarda insan ve hayvan kemiklerinin yanyana bulunması gayet normal ve birbiri ile ilişkisi olmayan tesadüfi buluntular da olabilirler. Yani Neandertallerin bu tarz adetleri olmayabilir ve kemikler yanyana bulunduğu için bunu biz kurgulamış olabiliriz. Fakat bulgulara toplu olarak baktığımızda bunlar önemli kanıtlardır ve dğer bulgulardan haraketle manevi inançları olduğu açıkça ortadadır: Bazı Neandertaller ölülerini bilinçli şekilde ve özenle gömdü.

Sıradaki soru şu: Neandertallerin doğaüstü inançları var mıydı veya kutsalları var mıydı? Burada dikkat gereklidir. Bulunan kemikler ve eserler, Neandertal gruplarında anlam yaratma konusunda bize önemli ipuçları  vermektedir. Yine de şimdiki gelenekleri geçmişi üzerine yerleştiremeyiz. Belki de Neandertaller, kendilerini avcılardan, hastalıktan veya her ikisinden de korumak için arkadaşlarının bedenlerini gömüyorlardı. Ve daha da önemlisi mezarları özenle belli olacak şekilde işaretlerle ve sembollerle donatıyorlardı.

Neandertaller bazı yerlerde bıraktıkları sembolik izler, hayatlarında tanıdıkları ve sevdikleri insanlara saygı ve bakım hizmeti sunma biçimlerine sahip olduklarını gösteriyorlar.

Bence bu işaretler Neandertallerin hayatın gizemlerini merak ettiklerinin, doğa ve gökyüzü olaylarına kafa yoruklarının, hayatları sona erdiğinde ne olduğunu düşündüklerini ispatlıyor.

Peki Neandertaller bu törenleri; huşu, korku ya da saygı ile yaptılar mı? Bilimsel analiz için daha önemli soru şu: Dünyayı anlamaya yardımcı olmak için tanrıları var mıydı, ruhları veya ataları uyandırmak için gruplar halinde bir araya geliyorlar mıydı?

Wisconsin Üniversitesi'nden antropolog ve Neandertal uzmanı John Hawks'a Neandertallerin dini inanaçları hakkındaki düşüncelerini e-postayla sordum.

Cevabı şuydu:

"Din, birçok insan ona inanadığından, çok ayrıntılı sembolik anlatılardan oluşturulmuştur. Maddi tezahürlere bakarak bir arkeolog, dini geleneklerin çoğunda, az veya çok Neandertallerin yaptıklarına benzer törensel izler görebilir. Neandertallerin insanî dini kapasiteye sahip olmasının mümkün olduğunu sanıyorum. Ancak dürüst olmak gerekirse, bu pek çok Amerikalı ya da Avrupalı'nın din olarak tanıdığı kavram değil"

Hawks'ın temel fikri kendi fikrimle uyuşuyor: Din, kültürler ve zaman periyotlarında anlaşılır. Sadece inançtan çok pratik olarak varlık gösterir.  Bazı dinler, elbette, bir inanç kümesinin bulunduğu kutsal metinler içerir. Onların; tanrı ya da diğer kutsallar hakkında ne düşündüğü gerçekten önemli olabilir. Lakin geçmişte ve günümüzde yaşayan pek çok insan toplumunda metin yok. Sadece kutsal törenleri ya da doğaüstü duygularla örülmüş günlük yaşamsal davranışları - hoş gelen tanrı ya da ruhlar, ataları onurlandıran - var.

Bu bağlamda, Neandertallerin dini inançları - kutsal dünyayla bağlantıya geçmek için törensel uygulamalar için- var görünmektedir. Bu törensel kalıntılar kazara olmaz.

Konferansı Aralık ayında vermem ilginç rastlantıdır mesela. Birçok insanın bu ayda kutsal kutlamaları vardır. Dindar olmayan bizler için bile, Aralık; sosyal buluşmalar ve ritüeller aracılığıyla anlam kazandıran bir zaman dilimidir. Yani dindar olmadan da dışarıdan bakınca manevi gibi görünen uygumalar gerçekleştiriyoruz. 

Buradan bakınca Neandertallarin törenleri dinsel içerikli olmayabilir. Yine de Insanın dinsel inanç ritüellerinin derin köklerini hatta dindarlık izlerinin Neandertallerin zamanına kadar geri gidebileceği ne kadar büyüleyici değil mi?

arkeolojikhaber.com