Osmanlıca'nın dijital platformda uluslararası erişilebilirliğine katkı sunmak amacıyla geliştirilen yazılım, araştırmacıların hizmetine sunuldu.

Osmanlıca ile ilgili yaşanan sorunlarını çözmeye çalışan bir ekip, Osmanlıca araştırmacıları için LexiQamus isimli, www.lexiqamus.com adresinde faaliyet gösteren bir yazılım geliştirerek Osmanlıca’nın dijital platformda uluslararası erişilebilirliğine önemli bir katkı sundu. Geliştirilen bu sistem, özellikle el yazması metinlerde okunması zor olan kelimelerin kısa bir süre içinde çözülmesini sağlıyor.

Web sitesinin kullanımı ise oldukça kolay; kelime içinde tesbit edilebilen harfler girildikten sonra ‘ara’ tuşuna basılıyor. 176 bin civarında maddeyi içeren yaklaşık 20 kadar sözlük bir saniyeden kısa bir zaman içinde taranıyor ve bu şartları sağlayan kelimelerin listesi veriliyor. Böylece araştırmacıları bir kelime için uzun saatler harcamaktan kurtarıyor, bazen de ‘okunamıyor’ diye uğraşılmaktan vazgeçilen kelimeleri süratle çözüyor.

Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji ve Tarih bölümlerinden 2006 yılında mezun olan ve halen İngiltere'deki Durham Üniversitesi'nde din ve milliyetçilik üzerine doktora çalışmalarına devam eden Ahmet Abdullah Saçmalı öncülüğündeki ekip, Osmanlıca arşiv belgelerini okumanın zorluklarını bizzat yaşayarak, özellikle araştırmacıların metinleri daha kolay okuyabilmesi amacıyla "LexiQamus" adlı yazılım geliştirdi.

Aynı isimli web sitesinde 19 farklı sözlükten derlenmiş 177 bine yakın kelime ve kelime öbeği bulunuyor.

Kullanıcılar, özellikle okunması çok zor olan kelimeleri çözmeye çalışırken, Osmanlıca el yazması metinler üzerinde artık günler süren araştırmalar yapmak zorunda kalmadan saniyeler içerisinde aradıkları sözcüğü bu sitede bulabiliyor.

Osmanlıca el yazması metinlerin daha hızlı okunmasını sağlayan yazılım, Cornell, Michigan State, McGill, Duke ve Yale gibi dünyanın önde gelen üniversiteleri tarafından kaynak gösteriliyor.

- El yazması metinleri okumanın zorlukları

Ahmet Abdullah Saçmalı, sitenin hitap ettiği kitleyi ileri derecede Osmanlıca bilgisi olan ve el yazması okuyabilen kişiler olarak tanımlayarak, ileride Arapça ve Farsça'yı da projesine dahil etmek istediğini kaydetti.

Saçmalı, el yazması metin okumanın matbu metinlerden farklı olduğunu belirterek, bazı harflerin mürekkep dökülmesi ya da yırtılma gibi sebepler nedeniyle okunamaz hale geldiğini ve bu gibi durumlarda da kelimeyi tespit edebilmenin hayli zorlaştığını aktardı.

El yazması metin okumanın bütün dillerde araştırmacılar açısından büyük bir sorun olduğuna, bazen okunamayan bir kelime yüzünden araştırmaların sekteye uğrayabildiğine işaret eden Saçmalı, şu bilgileri verdi:

"Mevcut lügatlar, sadece sondaki harfleri okuyamadıysanız yardımcı olabiliyorlardı. Ancak baştan bir iki harf okunamıyorsa yahut ortalarda birden fazla harfe karşılık gelme ihtimali olan şekiller varsa, kelimenin ne olduğunu tahmin etme noktasında hiçbir işe yaramıyorlardı. LexiQamus işte tam bu noktada devreye giriyor. Özel bir yazılım vasıtasıyla, kelimenin değişik kısımlarına girdiğiniz harfleri ve okuyamadığınız kısımları esas alıp bu şartları sağlayan sonuçların listesini size veriyor. Normal şartlar altında devasa lügatları tarayarak günlerce bulamayacağınız kelimeyi bir çırpıda bulabilmenizi sağlıyor."

Aksi takdirde araştırmacıların sözlükleri teker teker taramaları gerektiğini ve bunun da önemli bir zaman kaybı olduğuna dikkati çeken Saçmalı, siteyi kullanan bir doktora öğrencisinin bu sayede çalışmasını planlanandan çok daha önce bitirebildiğini kaydetti.

Saçmalı, ayrıca sitede çıkan kelimelerin de link aracılığıyla online olarak Osmanlıca sözlüklere iletildiğini bildirdi.