Prof. Dr. Ahmet Taşağıl; "Türkiye’de kazı izni olmayan şahısların, Moğolistan’a giderek Türk tarihinin en önemli anıt alanlarından birini mahvetmeye çalışmaları çok üzücüdür" diyerek Türk Tarihinin en eski anıtlarının arkeolojik kazı ruhsatı olmayanlarca kazıldığını belirtti.

Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ahmet Taşağıl'ın Aydınlık Gazetesi'nde yer alan yazılı açıklaması'nda;  "Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) tarafından Moğolistan’ın başkenti Ulan-Bator yakınlarındaki Tonyukuk Anıt Alanında 2015 (1 Ağustos-15 Eylül) ve 2016 (18 Haziran-23 Ağustos) yıllarında sürdürülen arkeolojik çalışmaların sonuç kısmına gelindi" denildi.

Prof. Dr. Ahmet Taşağıl; yazısında isim belirtmeksizin Türk Tarihinin en eski anıtlarının arkeolojik kazı ruhsatı olmayanlarca kazıldığını belirtti.  

Prof. Dr. Ahmet Taşağıl'ın yazısında isism vermeden, suçladığı kurum; TİKA'dan önce alanda arkeoloji kazısı yaptıklarını duyuran; Dokuz Eylül Üniversitesi Kafkasya Orta Asya Arkeoloji Araştırmaları Merkezi'ydi. Kazı  başkanlığını Yrd. Doç. Dr. Abdullah Semih Güneri'nin yaptığı çalışmada; İstanbul Üniversitesi Jeofizik Bölümü'nden öğretim üyeleri de jeofizik ölçümler gerçekleştirmişti.

Şu anda aynı mevkide Abdullah Semih Güneri şu anda aynı görevde Profesör ünvanıyla oturuyor. Dokuz Eylül Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Arkeoloji Araştırmaları Merkezi Müdürü Prof. Dr. Semih Güneri geçtiğimiz günlerde Bilge Tonyukuk'un mezarının, Kazakistan'ın Ulanbatur bölgesinde bulunduğu iddia etmiş ama Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, bu iddiayı yalanlamıştı.

***

Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ahmet Taşağıl söz konusu açıklamasında şu ifadelere yer verdi:

UZMAN EKİPLE KAZI YAPTIK

TİKA’nın yaptığı ikili anlaşmalar çerçevesinde, Moğolistan Milli Üniversitesi ve Moğolistan Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü ile ortaklaşa yapılan kazı çalışmaları iki yıl boyunca devam etmiştir. Türk tarafını, bilimsel kazı başkanlığını Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ahmet Taşağıl’ın yaptığı ve Yard. Doç. Dr. Alpaslan Aşık ve Uzman Arkeolog Adil Yılmaz bir ekip oluştururken, Moğol tarafının bilimsel kazı başkanlığını Moğolistan Milli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ts. Battulga ile Prof. Dr. Erdene yapmış ve Moğol Tarih ve Arkeolojisi Enstitüsü tarafından görevlendirilen Arkeologlar R. Munkhtulga, G. Batbold ile B. Daşdorj da kazı ekibinde yer almışlardır.

ARKEOLOJİK KAZI RAPORUNU YAZDIK

İki sezon süren bu çalışmalar sonucunda alanın mimari plânı tamamen açığa çıkartılmıştır. Bu çalışmalar neticesinde alanın plansız, basit bir yapı değil aksine belirli bir mimari plânla oluşturulduğu ve buna göre yapıldığı anlaşılmıştır. Pişmiş toprak zemin döşemelerinden birinin üzerinde bulunan ve 2015 yılında basına yansıyan parmak izi dışında, çalışma sırasında bulunan çok sayıda küçük buluntu da tespitleri yapılıp, gerekli incelenmelerinin yapılabilmesi için koruma altına alınmıştır. Bu iki yıllık süreçte, ilk günden itibaren arkeolojik korumaya dikkat edilmiş ve alanda daha önce insan eliyle gerçekleştirilmiş zararlar tesbit edilerek giderilmeye gayret gösterilmiştir.

2015 yılı kazı sezonunda 1 Ağustos-15 Eylül, 2016 yılı kazı sezonunda ise 20 Haziran-25 Ağustos tarihleri arasında devam eden arkeolojik çalışmalarla ilgili hazırlanan bilimsel raporlar, Türk İşbirliği Kalkınma İdaresi (TİKA) Başkanlığına sunulmuştur. Çalışmalarla ilgili daha geniş bilgi önümüzdeki gerçekleştirilecek yayınlar ile günlerde Türk kamuoyuna açıklanacaktır.

TONYUKUK STRATEJİ BİLGESİYDİ

Çin kaynaklarının verdiği bilgiye göre, 646 yılında doğan Bilge Tonyukuk, II. Gök Türk Devleti’nin kuruluşunun akabinde Çin’de bulunduğu hapisten kaçarak Kutlug Kağan’ın yanına gelmişti. Tonyukuk’un kendisine katılımına çok memnun olan Kağan, Apa Tarkan unvanıyla bütün askeri-idari işlerin başına getirdi. Bundan sonra yaklaşık 725 yılında ölümüne kadar Bilge Tonyukuk, hazırladığı plân ve stratejilerle II. Gök Türk Devletinin iç ve dış düşmanlarıyla mücadele başarılı olmasını sağladı. Onun devlet yönetiminde olağanüstü stratejist olduğunu rakibi Çinliler dahi bildirmektedir.

O MEZARLARDA BİR ŞEY YOK

Tonyukuk, ölmeden önce bilgeliğini Bain-tsokto adlı vadide diktirdiği taşların üzerine yazdırttığı metinlere yansıtmıştır. Başkent Ulan Bator’a karayolu ile 59 km mesafede bulunan yazıtların konuşlandığı vadi çok kayalık olmasından dolayı bu adla anılmıştır. Tonyukuk Yazıtının keşfedilmesi ve üzerindeki yazıların çözülüp okunmasından sonra defalarca yayınlanmıştır. Ayrıca yazıtın bulunduğu vadide çoğunluğu bronz devrine ait kurganlar vardır. Yine Gök Türk dönemine ait anonim mezarları görürüz. Bunların hepsi çok önce Moğol ve Rus bilim adamları tarafında araştırılmış ya da kazılmıştır. Söz konusu mezarlardan hiç bir şey çıkmadığı; hem kazıları yapanların beyanlarından, hem de yayınlanmış bilimsel literatürden anlaşılmaktadır.

KAZI ALANI TAHRİP EDİLMİŞ

2015 Temmuz sonunda bölgeye vardığımızda Tonyukuk Anıt alanında bizden önce bir ekip tarafından kapının girişindeki sol tarafta iki sondaj kuyusunun açılıp kapatıldığını gördük. Ayrıca bu ekip anıtın döşemelerinin bulunduğu alanın yüzeylerini açmış. Üstündeki otların ve toprağın bir kısmını alıp alanda daha önce kazı yapılan bir alana dökmüşler. Aynı otları daha sonra yaptıkları iş görülmesin diye döşemelerin üzerine örtmüşler. Daha da acı olanı 70 Cm’lik bir demiri döşemelerin bulunduğu yerde bırakmışlardır.

Bizden önce Tonyukuk Anıt alanında yapılan tahribat tarafımızdan tutanak tutulmak suretiyle TİKA’nın Ulan Bator Program Koordinatörlüğüne resmen bildirilmiştir. Bunun yanında fotoğraflar da en detaylı bir biçimde çekilip saklanmıştır. Ayrıca o kazı ekibinde yer almış olan Moğol bilim adamları aslında kazı yapılmadığını sadece kazı yapılmış süsü verilmek için böyle bir faaliyete girişildiğini bize açıklamışlardır.

ORADA TONYUKUK’UN MEZARI YOK

Neticede Türkiye’de kazı izni olmayan şahısların, Moğolistan’a giderek Türk tarihinin en önemli anıt alanlarından birini mahvetmeye çalışmaları çok üzücüdür. Daha sonra Moğol makamları bu konuda tarafımızdan bilgilendirilmiştir. Bölgede Bilge Tonyukuk’un mezarının bulunması söz konusu değildir. Zaten Eski Türk ölü gömme geleneği uyarınca Tonyukuk’un bölgede mezarının bulunması mümkün görünmemektedir. Tarafımızdan 2017 Temmuz ayında da bölgede yüzey araştırmaları devam ettirilmiştir. Onon ve Kerulen ırmakları havalisinde Gök Türk dönemine ait 8 yeni arkeolojik alan tespit edilmiştir.