Proteus nedir?

Proteus: Deniz ihtiyarı Proteus, Odysseia'da uzun boylu anlatıldığı gibi, Mısır'da Nil ırmağının ağzındaki Pharos adasına yerleşmiş bir tanrıdır.

Görevi Poseidon'un fok balıklarına ve öbür deniz yaratıklarına bekçilik etmektir. Onun olağanüstü kişiliğini Telemakhos'a Menelaos tanımlar. Troya dönüşü Menelaos Helene ile birlikte Mısır'a vardıklarında uzun bir süre denize açılmazlar. Bir tanrı yollarını bağlamaktadır, Menelaos bunun kim olduğunu ve nasıl yola çıkabileceğini öğrenmek için Proteus'a başvurmak zorunda kalır. Ne var ki denizin tekmil girdisini çıktısını bilen bu ölümsüz, pusuya düşürülmeden sırlarını açıklamaya yanaşmaz. Proteus'un kızı babasını nasıl konuşmaya zorlayacağını şöyle anlatır Menelaos'a:

Gün dolanıp varınca göğün ortasına,

çıkar dalganın sırtına denizin yalan bilmez ihtiyarı,

saklanır Zephyros'un karayeli altında,

sonra gider, oyuk mağaralara uzanır,

Alacalı enginde çıkıp sürüyle yatarlar

Çevresine güzel deniz tanrıçasının

yüzen ayaklı fok balıkları,

derinlerin ekşi deniz kokusunu yayarlar ortalığa.

İhtiyarın tekmil düzenlerini anlatayım simdi sana:

En önce fokları sayacak o,

sonra ayıracak onları beşer beşer,

uzanacak aralarına sürüdeki çoban gibi.

Görür görmez siz onun uykuya daldığını,

ossaat saldırın var gücünüzle,

ne yaparsa yapsın koyuvermeyin,

tutun sımsıkı. Her kılığa girecek,

her biçimi alacak,

benzeyecek yerde sürünen tekmil hayvanlara,

su olup akacak, ateş olup yakacak,

bırakmayın sakın, tutun daha sıkı.

Ne zaman dile gelip başlarsa konuşmaya,

zoru bırakın, çözün bağlarını,

sor ona, yiğidim,

başına bu dertleri ören kim,

sor nasıl döneceğini balıklı denizde.

Menelaos ve arkadaşları bu denizkızının getirdiği dört fok derisinin altına yatarlar, yeni yüzülmüş bu deriler öyle pis kokar ki neredeyse bayılacak olurlar, ama dayanırlar ve Proteus foklarının arasına yatıp uykuya dalacakken onu yakalarlar, Proteus aslan, ejderha, pars, domuz kılığına girer, fayda vermeyince, su olur, ağaç olur, ama sonunda sırlarını açar ve Menelaos'a yolu gösterir. Bu masal tragedya yazarı Euripides ve Latin Şairi Vergilius tarafından da işlenmiştir.