Rize Genel Bilgiler

Yüzölçümü: 3.920 km²
Nüfus: 329.779 (2014)
İl Trafik No: 53

Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan Rize, bölgenin en karakteristik özelliklerini gösterir. Anadolu'nun diğer bölgelerinden coğrafi yapısıyla olduğu gibi kültürel yapısı ile de ayrılır. Dik yamaçlı vadileri, doruklara ulaşılabilir dağları, buzul gölleri, zümrüt yeşili yaylaları, tarihi kemer köprüleri ve kaleleri, coşkun akan dereleri ile çok özel bir turizm beldesidir.

Tarihçe

Coğrafi Konumu

Rize ili batıda Trabzon, güneyde Erzurum ve Bayburt, doğuda Artvin illeri ile kuzeyde Karadeniz’le çevrilidir. Rize İlinin yüzölçümü 3920 km² ’dir. Çok engebeli ve dağlık bir arazi yapısına sahip olan Rize’nin kıyı şeridinin uzunluğu 80 km, genişliği ise 20-150 m arasında değişmektedir. Kıyı şeridinde akarsuların taşıdığı alüvyonlarla oluşan düzlükler yer almaktadır. Yüksek kıyılardan oluşan Rize kıyıları genellikle sade bir görünüşe sahiptir. Kıyı şeridinde yer yer falezlere ve taraçalara rastlanır. Kıyı şeridinin hemen arkasında 150-200 m’yi bulan tepeler yükselir. Bu alandan itibaren Karadeniz’e dökülen akarsular dar ve derin vadiler oluşturur.

Dik yamaçlı “V” profilli bu vadiler yaklaşık 2000 m yüksekliğe kadar devam eder. 2000 m yükseklikten sonra 3200 m yüksekliğe kadar olan kısımlarda basık sırtlar, dik yamaçlı “U” profili vadiler yer alır. Bu sahada çok sayıda buz yalağı ve moren set gölleri yer almaktadır. Yüksekliği 3000 m. yi aşan alanlar Rize topraklarının en sarp kısımlarını oluşturmaktadır. Bu alanda Rize’nin en yüksek noktası olan Kaçkar tepesi yer almaktadır.

İklim

Rize yöresinde Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Karadeniz ikliminin özelliği, yazları serin kışları ılıman ve her mevsim yağışlı olmasıdır. Bunda en büyük etken dağların kıyıya paralel uzanmasıdır. Rize’nin yıllık ortalama sıcaklığı 14 C. dir. Rize’de bu güne kadar kaydedilen en düşük sıcaklık -7C, en yüksek sıcaklık ise 38 C olarak tespit edilmiştir.

En soğuk ay ocak, en sıcak ay temmuzdur. Yıllık yağış miktarı 2300 mm. nin üzerinde olan Rize, Türkiye’nin en çok yağış alan ilidir. Rize’de yağış her mevsime dengeli olarak dağılmakta olup kurak mevsimi yoktur. İlde en az yağış ilkbaharda, en çok yağış sonbaharda görülür. Nem oranı her zaman %75’in üzerindedir.

Bitki Örtüsü

Bölgenin doğal bitki örtüsü, kıyılarda nemlilik ve yağışın fazla olması sebebi ile geniş yapraklı gür ormanlardan oluşur. Türkiye ormanlarının %25'ini barındırır ve sahip olduğu ormanlar bakımından Türkiye'nin en zengin bölgesidir.

İlçeler

Rize merkez ilçeden başka 11 ilçe, 4 bucak ve 350 köyden oluşmaktadır. İlin belediye sayısı ise Kendirli ve Madenli beldeleri ile birlikte toplam 18'dir.

Ardeşen

Rize’ye 45 km uzaklıkta olan Ardeşen, doğusunda Fındıklı, batısında Pazar, güneyinde Kaçkar Dağları ve Çamlıhemşin, kuzeyinde Karadenizle çevrilidir. İlçenin yüzölçümü 743 km², nüfusu 40.478’dir. Ardeşen'e bağlı olan 1 belde, 22 mahalle ve 38 köy bulunmaktadır.
Ardeşen’de tarihi eser olarak cami, kilise, kemer köprü ve ev örnekleri bulunmaktadır. Ayrıca Seslikaya Köyü'nde bulunan Süleyman Dede (Efendi) Türbesi de (1890) önemli tarihi eserlerdendir. 

 Rivayete göre Ardeşen adını, Osmanlı tahtına çıkmak isteyen Yavuz Sultan Selim’den almıştır. Trabzon sancak beyi iken, bu amacını gerçekleştirmek için Kepa sancak beyi olan oğlundan yardım almak ister. Bölgeden geçerken Fırtına Deresi mevkiinde ağaç parçaları görür, yanındakiler bu yörede kimsenin yaşamadığını belirtirler. Yavuz Sultan Selim de deredeki ağaç parçalarını göstererek “Bu belde tenha değil, bakın dere yonga taşıyor. Bu yörenin ardı şendir demiştir.” Ardışen sözcüğü zamanla değişerek Ardeşen olmuştur.

Ardeşen, son zamanlarda bölgedeki gelişen turizm hareketiyle birlikte rafting ve yayla turizmiyle ön plana çıkmaya başlamıştır. İlçenin en önemli akarsuları Fırtına Deresi, Yeniyol Deresi, Dolana Çay ve Konak Deresi'dir.

Ardeşen’de halkın en önemli geçim kaynağı çaydır. Bunun dışında arıcılık ve balıkçılık ve son yıllarda bölgede yetiştirilmeye başlanan kivi üretimi de yapılmaktadır.

Çamlıhemşin
Pazar, Ardeşen, Çayeli, Hemşin, İspir, İkizdere ve Yusufeli (Artvin) ilçeleri ile çevrili olan Çamlıhemşin'in yüzölçümü 880 km², nüfusu 6.280’dır.

Eski adı “Viçealtı” olan ilçe, daha sonraları Çamlıca adını almış en son olarak da Çamlıhemşin adını alarak 1957 yılında ilçe olmuştur. Çamlıhemşin'e bağlı 6 mahalle ve 27 köy bulunmaktadır.

Rize'nin turizm potansiyeli en yüksek olan ilçesidir. Gerek doğal güzellikleri, yaylaları, şelaleleri, buzul gölleri, gerek tarihi dokusuyla ilgi çekmektedir. İlçenin önemli tarihi eserleri Zil Kale, Kale-i Bala, taş kemer köprüler, camiler ve konaklardır. Çamlıhemşin doğa yürüyüşü, kar yürüyüşü, kampçılık, foto safari, rafting, heliski, dağcılık, balıkçılık gibi bir çok alternatif turizm etkinliği için elverişli olanaklara sahiptir.

Bugün popüler bir yayla turizm merkezi durumundaki Ayder Yaylası, kaplıcası, Kaçkar Dağları Milli Parkı ve her mevsim düzenlenen festivalleriyle kenti ziyaret edenlerin mutlaka uğradığı bölgelerden biridir. Fırtına Deresi'nde rafting yapılmakta, ayrıca kışın Kaçkar Dağları'nda heliski yapılmaktadır. 

Çayeli
Rize'ye 19 km uzaklıkta olan Çayeli güneyde Çamlıhemşin ve İkizdere, doğuda Pazar, batıda Rize Merkez ve kuzeyde Karadenizle çevrilidir. Yüzölçümü 473 km², nüfusu 42.450'dir. Nüfus itibariyle Rize’nin en büyük ilçesidir. İlçeye bağlı iki belde, 53 köy ve 33 mahalle bulunmaktadır.

Eski adı Mapavri olan ilçe, daha sonraları Çaybaşı adını alarak 1944’de ilçe olmuştur. Daha sonra ismi tekrar değiştirilerek Çayeli olmuştur.
Ekonomisi tarıma dayalı olan ilçenin başlıca geçim kaynağı çay üretimidir. Ayrıca bakır yataklarına ve bakır fabrikasına sahiptir.

İlçede tarihi eser olarak kemer köprü, anıt ağaç ve camiler bulunmaktadır. Ağaran Şelalesi ilçe sınırları içerisinde görülmesi gereken yerlerden biridir. 

Derepazarı
Rize’ ye 7 km mesafede, batıda İyidere, doğuda Rize Merkez, güneyde İkizdere ile çevrili olan deniz kenarında kurulu bir ilçedir. Son yapılan nüfus sayımına göre nüfusu 7.806'dır.

Ekonomisi çay üretimine dayalı ilçede çay fabrikaları bulunur. Yaz aylarında sosyal hayat canlanmakta ve nüfus kış aylarına göre daha kalabalık olmaktadır. İlçenin sahili denize girmeye elverişlidir.

Fındıklı
Rize'ye 60 km. uzaklıktadır. Eski adı Viçe olan ilçe, doğuda Arhavi, batıda Ardeşen, güneyde Yusufeli ve kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Yüzölçümü 409 km², nüfusu 16.241’dir.

İlçede 22 köy ve 8 mahalle bulunmaktadır. Fındıklı’nın en önemli iki akarsuyu Çağlayan ve Arılı Dereleridir.

İlçede Rize ilinin en güzel sivil mimari örneklerinden olan konaklar yer almaktadır. Ayrıca tarihi eser olarak cami, kemer köprü ve mezarlıklar bulunmaktadır.

Yöre halkının geçim kaynağı, başta çay ve fındık olmak üzere kısmen narenciye, meyvecilik, su ürünleri, arıcılık ve hayvancılıktır. İlçede çok sayıda çay fabrikası bulunmaktadır. 

Güneysu

Rize'ye 15 km uzaklıkta olan ilçe doğuda Çayeli, batıda İkizdere, kuzeyde Rize Merkez ve güneyde Erzurum (Kaçkar Dağları) ile çevrilidir. Rize’nin iç kesiminde yer alır. Karos Dağı’nın güneyinde, Kıble Dağı ve Ayane Tepelerinin eteğinde kurulmuştur. İlçenin yüzölçümü 107 km², nüfusu 14.560’tır. Güneysu’ya bağlı 22 köy bulunmaktadır. 
   

İlçenin eski adı Potomya’dır. Bu adı Salarha Deresi ile birleşerek Taşlıdere Mevkii'nden Karadenize akan Potomya Deresi’nden almıştır. Temel geçim kaynağı tarım ve tarıma dayalı sanayidir. Başlıca tarım ürünü çaydır.

Handüzü Yaylası, Kıbledağı Köyü (Ilıca) Camisi, Gürgen (Kangeldibi) Köprüsü, Kıbledağı Mesire Yeri ve Kent Ormanı, Arapdüzü Doğa Parkı ve Mesire Yeri ilçenin önemli tarihi ve turistik yerlerindendir.

Hemşin
Rize'ye 57 km uzaklıkta, denizden 18 km içerde olan Hemşin, Rize'nin eski yerleşim yerlerinden biridir. Kuzeyde Pazar, batıda Çayeli, güneyde Çamlıhemşin'le komsudur.
1991 itibariyle Hemşin ilçe olmuştur. Rize'nin en küçük ilçelerinden biri olan Hemşin'in yüzölçümü 120 km², nüfusu 2.183’tür. İlçeye bağlı 4 mahalle ve 8 köy vardır.

Tarihi camilere ve Hemşin Deresi üzerine kurulmuş birçok tarihi kemer köprüye sahiptir. 

İkizdere
Rize merkezine 56 km uzaklıktadır. Trabzon, İspir, Çamlıhemşin, Kalkandere, Çayeli ve Rize Merkez ile komşudur. İlçe nüfusu 6.511, yüzölçümü 898 km²'dir. İkizdere'ye bağlı 1 kasaba, 12 mahalle ve 28 köy bulunmaktadır.
İkizdere, sarp ve derin dağların birleştiği bir vadide kurulmuştur. Çamlık ve Cimil Derelerinin birleştiği noktada kurulan ilçe merkezi, "iki dere" anlamında kullanılan İkizdere adını almıştır.

İkizdere'nin bilinen yaylaları arasında ünlü Anzer Balının yapıldığı Anzer Yaylası, Çağrankaya ve Ovit Yaylaları bulunmaktadır. İkizdere'de özel bir tesis bünyesinde hizmet veren bir de kaplıca bulunmaktadır. İlçe yayla turizmi, doğa yürüyüşü, kuş gözlemciliği, termal turizm gibi pek çok turizm faaliyeti için uygun olanaklara sahiptir.

İyidere
Rize merkezine 15 km mesafede, doğuda Derepazarı, batıda Of, güneyde Kalkandere'ye komsu olan bir sahil ilçesidir. İlçe yüzölçümü 25 km², nüfusu 8.679'dur.
Eski adı ‘Aspet’ olan ilçe yeni ismini İyidere Çayı'ndan almıştır. 8 mahalle ve 7 köyden oluşmaktadır. Başlıca tarım faaliyeti çay üretimidir.
Turizm açısından ilçenin en önemli değeri Yalıköy ve Sarayköy Plajları'dır. İlçede görülebilecek yerler arasında Yalıköy Mahallesi, Köşklü Köyü ve Denizgören Köyü’nde bulunan taş kemer köprüler, su değirmenleri, Pileki Mağarası ve geleneksel Rize Bezi (Feretiko) dokumacılığının yapıldığı atölyeler yer almaktadır.
İyidere'nin Çiftlik ve Köşklü Köyü arasında yer alan Pileki Mağarası Karadenize özgü hamsikoli (hamsili ekmek) ve mısır ekmeği pişirmek için kullanılan pilekinin hammaddesinin çıkarılmasıyla oluşan yapay bir mağaradır. Pileki taşı yontma gereçleri, geçmişte duvarlardan çıkarılan pilekilerin izleri ve çıkarılmış tepsilerin görülebileceği mağara aynı zamanda ilginç sarkıtları ve gölcükleriyle de dikkat çeken bir oluşumdur. Pileki Mağarası, İyidere Kaymakamlığı tarafından ışıklandırılarak hizmete açılmıştır. 

Kalkandere
Rize'nin batısında, kent merkezine 21 km uzaklıkta yer alan Kalkandere; İyidere, İkizdere, Rize Merkez ve Trabzon’un Of ilçeleriyle çevrilidir. İlçe nüfusu 12.517, yüzölçümü 95 km²'dir. İlçeye bağlı 1 belde ve 21 köy bulunmaktadır.

İlçenin eski adı Karadere’dir. Daha sonraları Kalkandere’ye dönüştürülmüştür. Hüseyin Hoca Köyü Sahil Camisi, tarihi köy evleri, su değirmenleri ve kemer köprüleri görülebilecek yerler arasında yer almaktadır.

Pazar

İl merkezine 37 km mesafede bulunan Pazar doğuda Ardeşen, batıda Çayeli, güneyde Çamlıhemşin ile Hemşin, kuzeyde ise Karadenizle çevrilidir. Yüzölçümü 315 km², nüfusu 30.824’tür. İlçeye bağlı 1 belediye, 10 mahalle ve 50 köy bulunmaktadır.
Eski adı Athena olan Pazar, M.Ö 64 yılında Pompeius tarafından kurulmuştur. İlçenin adı 1928’de değiştirilerek Pazar yapılmıştır.

Gezilebilecek yerler arasında Kız Kalesi ve Ciha Kale başta olmak üzere birçok taş kemer köprü, konak ve cami bulunmaktadır.

Nüfus ve Yerleşim

2014 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre nüfusu 329.779’dur. Köy nüfusu ve şehir merkezi nüfusu yıllara göre değişiklik göstermektedir. Nüfusa, şehir dışına verilen göçler de etki etmektedir. Rize'de nüfusun dağılışını belirleyen temel faktör yer şekilleridir.

Yerleşmeye elverişli düz alanların az bulunması, yerleşme merkezlerinin sahil şeridinde ve akarsu vadilerinde kurulmasını zorunlu kılmıştır. Nitekim merkez ilçe de dahil olmak üzere 12 ilçenin 6 tanesi sahil şeridinde, diğer ilçelerin tamamı ve köylerin önemli bir kısmı da akarsuların taraça düzlüklerinde kurulmuştur. Ayrıca içerilere doğru engebenin çok artması, iç bölgelerin nüfusunun tenha olmasına yol açmıştır. Bunun sonucunda, ortalama 86 olan nüfus yoğunluğu sahil şeridinde 100'ü geçmektedir. Bir başka deyişle Rize'nin sahil şeridi Türkiye'nin en yoğun nüfuslu yerleri arasında olduğu gibi ortalama nüfus yoğunluğu bile Türkiye ortalamasının (69) çok üzerindedir.

Diğer taraftan arazinin çok engebeli olmasının yanı sıra bir takım sosyo-ekonomik nedenler, köylerdeki yerleşme biçimini "Dağınık köy yerleşmesi" olarak belirlemiştir. Evler çoğunlukla birbirinden uzak olup, her ailenin konutu kendi arazisi içerisinde kurulmuştur. İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da olduğu gibi evlerin bir arada bulunduğu bir köy meydanına rastlanmaz. Ancak Rize'de çayın yarattığı ekonomik ve sosyal gelişme, bu yerleşme biçimine bir yenisini eklemiştir; daha iyi şartlarda yaşama isteği insanları yeni konutlar yapmaya ve bunları yol kenarına inşa etmeye yöneltmiştir. Bunun sonucunda bir yandan, eskinin tamamen ahşap ya da "dolma" adı verilen yontulmuş taş-ahşap karışımı evleri yerlerini betonarme evlere terk ederken, bir yandan da evlerin yol kenarlarında toplanması sonucu "Yol Boyu Köy Yerleşmesi" doğmuştur.

Ulaşım

Türkiye'nin her tarafından Rize’ye karayolu bağlantısı vardır. Doğu Karadeniz sahil şeridi üzerinde yer alan Rize’de ulaşım karayolu ve deniz yoluyla yapılmaktadır. Ulaşımda ağırlık karayolundadır. Demiryolu ağı ve hava limanı ilimizde mevcut değildir. Hava yolu ile ulaşım, Rize’ye en yakın il olan Trabzon havalimanından sağlanmaktadır.

Batıda 76 km ile Trabzon'a, güneyde İkizdere ilçesi üzerinden 251 km ile Erzurum'a, doğuda ise 159 km. ile Artvin'e ve 109 km. ile de Sarp Sınır Kapısı’na kara yolu ile bağlantılıdır. Yıl boyu ülkenin her tarafına kolayca ulaşım olanağı mevcuttur. Ayrıca yaz aylarında İstanbul-Samsun-Trabzon bağlantılı feribot seferleri Rize'ye kadar uzanmaktadır. Bağımsız Devletler Topluluğundan gelen turistler için Rize-Batum, Rize-Tiflis arası otobüs seferleri yapılmaktadır.

Doğu Karadeniz limanları içerisinde gelişmeye en müsait topoğrafik konumda olan liman, Rize limanıdır. Liman, konumu itibari ile karayolu hatlarına bağlı olup; Trabzon, Hopa, Rusya limanları ve İkizdere-Erzurum üzerinden İran bağlantısı ile Karadeniz Bölgesinin en kestirme transit yol merkezidir.  

Yapmadan Dönme

Rize Kalesi'ni görmeden,
Ayder'de kaplıcaya girmeden,
Zil Kale'yi görmeden,
Fırtına Deresi'nde rafting yapmadan,
Kemer köprüleri fotoğraflamadan,
Kaçkarları ve buzul göllerini görmeden,
Çayeli ve İyidere'de denize girmeden,
Dünyaca ünlü Anzer Balını tatmadan,
İkizdere-Çamlık'ta kuş gözlemeden,
İkizdere-Ilıca'da kaplıcaya girmeden,
Laz böreği yemeden,
Hamsi Pilavı ve Hamsili Ekmek yemeden,
Rize çayı almadan,
Rize köftesi ve simidini yemeden,
Botanik Çay Bahçesi'ni görmeden,
Rize pidesi ve kavurması yemeden,
Feretiko (Rize Bezi) atölyelerini gezmeden,
DÖNMEYİN...