Karadeniz'de MÖ 543’te inşa edilen Phanagoria Antik kenti'nde arkeoloji kazılarında ortaya çıkartılan tapınak kalıntısı, bölgedeki Yahudi varlığının en az 2 bin yıl önceye dayandığını gösteriyor. Dünyanın en eski sinegoglarından biri olan tapınakta ibadet eden Musecvilerin İbrani kökenli mi yoksa sonradan Yahudi dinini kabul eden yerli halk mı olduğu konusu tartışmaya açık görünüyor...

Rusya’nın Krasnodar Krayı bölgesinde Taman Yarımadası kıyılarıda yer alan ünlü arkeolojik alanı Phanagoria (Fanagoria) Antik Kenti'nde yaklaşık 2 Bin yıl öncesine tarihlenen bir Yahudi tapınağı bulundu. Sinagogda bulunan stel parçaları, Latince kitabeler ve menora (7 kollu şamdan) gravürü tapınağın tarini ve kimliğini belirlemede önemli rol oynadı. Stel parçalarından biri MS 5. yüzyıla tarihlenirken ve İbranice “dua evi” ve “sinagog”  yazılı kitabeler MS 16 ile 51 yıllarına ait görünğyor.

Phanagoria Antik Kenti’nde 2004 yılından bu yana gerçekleşen arkeolojik kazılar Oleg Deripaska Volnoe Delo Vakfı tarafından destekleniyor. Burada süregelen çalışmalarda daha önce çok değerli eserlere ulaşılırken son keşif dinler tarihi açısından da büyük öneme sahip. Ne zaman inşa edildiği konusunda henüz net bir tarihe ulaşılmasa da yapının 1. ve 6. yüzyıllar arasında kabileler tarafından antik kente gerçekleştirilen saldırılar esnasında yıkıldığı ifade ediliyor.

Her biri 60 m2’den büyük iki odadan oluşan sinagog 21 x 6 metre ebatlarında büyük bir dikdörtgen yapu olarak inşa edilmiş. RAS Arkeoloji Enstitüsü adına Phanagoria’da arkeoloji misyonunu yürüten ve Phanagoria Arkeoloji Müzesi Müdürü de olan Vladimir Kuznetsov’a göre bu mabet Kerç Boğazı’nda şu ana kadar bulunan tek sinagog olarak kabul ediliyor. Kuznetsov’a göre bölgede farklı sinagogların bulunma ihtimali yüksek olsa da henüz bu yönde bir sonuca ulaşılmış değil.

Phanagoria Antik Kenti ve Sinagogun Tarihteki Önemi

Arkeolojik kazılarla elde edilen sonuçların tarihi aydınlatmada önemi tartışmasız olurken Phanagoria’nın farklı yönleri de ortaya çıkıyor. Bir Yunan polisi olarak bilinen Phanagoria aynı zamanda Yahudiler açısından da önem arz ediyor. Üstelik dünya dinlerinin günümüz Rusya topraklarına girmesinde kentin bir geçit görevi gördüğü üzerinde de duruluyor. Nitekim daha öncesinde Pahanagoria’nın Rusya’da bulunan en eski Hristiyan psikoposluk bölgesini barındırdığı söylemi bu durumu kanıtlar nitelikte.

Kerç Boğazı’ndan Rusya’ya ulaşan ve daha sonra iç bölgelere yayılan dinler açısından Phanagoria adeta bir giriş kapısı olarak öne çıkıyor.

Bölgedeki araştırmalar açısından çok önemli bir isim olan Kuznetsov’a göre Yahudilerin buraya nasıl yerleştiği konusunda net bir şey yok

Musevi diasporası tarafından buraya yerleşimci gönderilmesi söz konusu olabileceği gibi yerel halktan din değiştirerek bölgede Yahudiliğin yaygınlaşmasını sağlayanlar olabilmesii de mümkün.

Birinci yüzyılda Yahudiler Kudüs'te Roma hakimiyeti altında yaşıyor ve yoğun baskıya maruz kalıyorlardı.Baskıdan kaçanların yüzlerce mil uzaktaki Antik Phanagoria'ya kadar gitmeleri söz konusu ollabilir. Özellikle MS 135’te Bar Koçba İsyanı sonrasında Ker Boğazı ve çevresinde Yahudi nüfusunun oluşmaya başlaması bir alternatif. 

Arkeolojikhaber.com