Şırnak Tarihi Eser Envanteri

Ören Yerleri

Babil, Asur, Med, Guti, Selçuklu, Osmanlı, Rum, Arap, Emevi, Abbasi dönemlerine ait Arkeolojik ve etnografik eserlerin bulunduğu, büyük fizikçi ve 60 makine mucidi İsmail Ebul-iz El Cezeri Müzesi Cizre ilçesinde bulunmaktadır.

Finik Ören Yeri
Cizre’ye yakın bir noktada bulunun Damlarca ve Eskiyapı köyleri arasında Finik Ören Yeri İ. Ö. 4000 yıllarına aittir. Dağlık bir bölgede yer alan kentte saray, zindan, sarnıç yerleri ve beyaz kalker taştan oyulmuş çok sayıda mağara ev bulunmaktadır. Finik Kalesinin Kuzeyinde "Borzana Sitiya” adı verilen yerde kayaya işlenmiş bir kadın kabartmasıyla. köyün kuzeydoğusunda yan yana duran bir kadın ve bir erkek kabartması bulunmaktadır.

Şah Ören Yeri
Cizre’nin Kuzeydoğusunda, Çağlayan köyündeki Şah Ören Yeri, Cudi dağının en sivri noktasının eteğindedir. Yerleşmenin kuzeyi, doğusu ve batısı tamamiyle dağlıktır. Bu dağlık kesimlerde Düşe, Çeko, Hırabe, Kayzer, Hırd kale harabeleri yer almaktadır.

Babil Ören Yeri
Cizre’nin 20. Km Güneybatısında Suriye sınırı üzerindeki Kebeli köyünde yer alan Babil Ören Yerinin çevresi dikdörtgen biçiminde surlarla çevrilidir. Dış kaleyi oluşturan bu surlarda yaklaşık 30 adet burç vardır. İç kale ise daire biçimindedir. Surlar yontulmamış bazalt kayalardan, yapılar ise beyaz kalker taştan yapılmıştır.

Kasrik Ören Yeri
Şırnak-Cizre karayolunun 30. Km. si üzerinde yer alan Kasrik Ören Yeri, Guti ler döneminde “Sazirka” olarak anılmaktaydı. Bir boğaz içinde yer alan yerleşmede, tarihi su bentleri, heykeller ve kent kalıntıları bulunmaktadır. Cizre ve Finik Beylerinin bu yöreyi yazlık olarak kullandıkları bilinmektedir.

Bazebde Ören Yeri 
Cizre’nin 2 Km doğusunda Dicle Nehri kıyısında yer alan Bezebde Ören Yeri. zamanla Dicle Nehri yatak değiştirdiği için Suriye topraklarında kalmıştır. İlk çağlara ait kent kalıntıları ve ünlü bir köprüsü vardır.
 

Camiler

1-Cizre Ulucamii: 639 yılında kiliseden camiye çevrilmiştir.Abbasi döneminde onarıma alınmıştır.1160 yılında Cizre Emiri Baz Şah ın oğlu Emir Ali Sencer tarafından büyük onarıma alınmış olup,minaresi 1156 yılında dört köşe şeklinde yapılmıştır. Cizre Ulucami,ortası delik büyük değirmen taşlarına benzer taşların üst üste konulup sütun yapılması ile üzerlerine kubbeler konulmak suretiyle yapılmıştır.Bu kubbeler demir köşebentlerle birbirlerine sütunlar bağlanarak sağlamlaştırılmıştır.Her kapının üzerinde kur an-ı Kerim ayet ve sureleri bulunur. Büyük demir kapısı şu anda Topkapı Sarayı Müzesi nde 1983 ten beri muhafaza altına alınmıştır.Üzerinde gümüş motifler,bakır şekiller,kufi yazılar bulunmaktadır. Cizre Ulucami kapı tokmakları dünyaca meşhur bir oymacılık sanatının en mühim şaheseridir.Fizikçi ve sanat adamı İsmail Ebul-iz El Cezeri bu tokmakları yapmıştır. Ulucami mescit kısmı Vakıflar Genel Müdürlüğünce restorasyona alınmıştır.Ancak Ulucami Külliyesi nin batı,doğu ve kuzey kısımları onarıma alınması gerekmektedir.

2-Nuh Peygamber Camii: Tufan olayından bu yana insanlığın ikinci babası olan Nuh Peygamber

(A.S) kendi adıyla anılan camide yatmaktadır.Dağkapı mahallesinin tepe noktasında,Dicle Nehrinin coşup ulaşamayacağı bir noktada yapılmıştır.Nuh Peygamberin mezarı alt bodrum katındadır.Eski kullanılan mihrab hala durmaktadır.Caminin ikinci kat kısımları zamanla yıkıldığından halkça onarımlar yapılmış,düz beton atılmış,aslından saptırılmıştır. Şırnak İli Ve İlçelerini Geliştirmi Vakfı (ŞIRGEV) nın maddi desteği ile Nuh Nebig Cami Yaptırma ve Yaşatma Derneğince türbe ve cami restore edilmiştir.

3-Mecdiyye Camii (Ş.Seyda Camii): Cizre Beylerinden Emir Mecduddin tarafından yaptırılmıştır. Ş.Seyda, Cizre ye göç ettiğinde bunu halkın yardım ve desteği ile onarıma alınmıştır. Son 43 yılda eklenen güzel şadırvan ile başka okuma bölümleri de bulunmaktadır. Cizre Kale Mahallesinde sur üzerinde bulunur.

4-Süleymaniye Camii: Emir Muhammet İbn Emir Şah Alibeg,İbn Emir Bedreddin tarafından yaptırılmıştır.Bu zat 1573-1583 yılları arasında beylik yapmıştır.1307 Rumi (1891 Miladi) yılında Ş.Abdulhakim Derşevi tamir ettirerek cami haline getirmiştir.Daha sonra torunu Muhammed Nuri tekrar onu büyük onarıma almıştır.1972 yılı yazında Ş.Ahmet Munis onarıma almıştır.Cami kısmı siyah bazalt taştan yaptırılmıştır.

5-Sefine Camii: Şırnak İli merkezinde Cumhuriyet Mahallesindedir.Tarihi çok eski olmakla birlikte elimizde yazılı bir kaynak yoktur.Minarelidir.

6-Mushafireş Camii: Cizre Dağkapı Mahallesinde Yeni çarşıda bir camidir.İçinde,19l6 yılına kadar Hz.Osman tarafından Cizreye gönderilen bir Kur an-ı Kerim sağlam bir şekilde mevcut bulunmaktaydı.Daha sonra çıkan bir yangın sonucunda kısmen yanmıştır.Cami komşularından bir şahıs tarafından kalan kısmı kurtarılmıştır.

7-Mir Abdal Camii: 1437 yılında Cizre Beyi Emir Abdullah (Abdal) İbn Abdullah İbn Seyfeddin Boti tarafından yaptırılmıştır.Güneyde sağda esas mescit bulunur.Üstü kubbelidir.Cizre surları üzerindedir.Bazalt siyah taştan yapılmıştır.Son onarımlarda moloz taş kullanılmıştır.Mescid kapısı işlemeli mermerden yapılmıştır.Diğer kısımları medrese olarak kullanılmıştır.Mem-u Zin türbeleri bu mescide yapışık bölümün alt kısmındadır.Sonradan caminin kuzey kısmında mescid betondan inşa edilmiştir.

8-Ş.Said Merhum Camii: Cizre Dağkapı Mahallesinde Bayırağa sokakta bulunur.Çok büyük bir mescidi ve içinde Ş.Said Merhum un türbesi bulunmaktadır.Camii,Bayramağa adında bir Cizreli tarafından yaptırılmıştır.

9-Meydan Camii: Cizre Kale Mahallesinde dörtyol mevkiinde Cizre Beyleri tarafından yaptırılmıştır.Cadde açılması ile caddenin tamamı camiden alınmıştır.Büyük bir cami kısmı olup,minaresi bulunur.Kuzey kısmı Cizre beylerine ait mezarlarla kaplıdır.

10-Şırnak Ulucamii : 1960 yılında yaptırılmıştır.İsmet paşa Mahallesinde bulunur.Güzel bir minaresi vardır.

11-Nuh Camii: Şırnak İl merkezinde 1970 yılında yaptırılmıştır.Cudi de geminin durması,Nuh Peygamber (A.S) un Cizrede yatmasına binaen bu ad verilmiştir.

12-Cudi Camii: Merkez İsmet paşa mahallesindedir.Kimin tarafından yapıldığı bilinmemekte. 

Kaplıcalar

1-HISTA KAPLICASI :

Güçlükonak İlçesi Düğünyurdu köyü yakınında, Dicle ırmağı kıyısındadır. Bölgenin en yüksek ısılı sıcak su kaynağı olup, sıcaklığı 67 C dir. Kaplıca suyu kalsiyum ve sülfit ihtiva etmektedir. Debisi 7 lt/sn, PH : 7. 15 olarak belirlenmiştir. Mevcut debinin arttırılabileceğini gösteren hidrojeolojik şartlar mevcuttur. Kaplıca banyosu romatizmal hastalıklar ile kadın hastalıklarında yararlı olmaktadır. 

2-ZÜMRÜT DAĞI KAPLICASI:

Beytüşşebap İlçe merkezine 7 km uzaklıktaki Ilıcak köyündedir. Debisi 1 lt/sn olarak tahmin edilmekte olup, su sıcaklığı 39 C dir. Kaplıca suyu tortulu olduğundan içilmez. Su banyosu ise cilt. böbrek ve romatizmal hastalıklara yararlı olmaktadır. 

3-BESTA KAPLICASI:

İl Merkezinin 30 km kuzeydoğusundadır. Biri çamur banyosu, diğeri su banyosu ve içme olarak yararlanılan iki kaplıca halindedir. Cilt, kadın hastalıkları ve romatizmal hastalıkların şifa bulduğu bu kaplıcalara yaya veya binek hayvanıyla ulaşılabilmektedir.

4-NASFARAN KAPLICASI:

Merkez Kumçatı Beldesi ne birkaç km uzaklıktaki bu kaplıca da biri çamur banyosu olarak, diğeri banyo ve içme olarak yararlanılan iki kaynak bulunmaktadır. Çamur banyosunun sivilce, egzama ve mantar hastalıkları kesin tedavi ettiği söylenmektedir.
Medreseler

1-Kırmızı Medrese: 

Cizre Beyliği döneminde II. Han Şeref Bey tarafından XIV. Yüzyılda yaptırılmıştır. Cizre Akkoyunluların eline 1475 yılında geçerken Cizre Emirleri sürgün edilmiştir. Emir Bedrettin oğlu II. Şeref (Hanşeref) Boti Aşireti ve çevre halkının yardımı ile1508 yılında Cizre’yi alırken duada bulunmuş. ” Yarabbi ben tekrar Cizre yi alabilsem sana bir Camii inşa edeceğim” demişti. Allah da bu duasını kabul buyurduğundan Kırmızı Medrese’yi inşa ettirmiştir. Cizre Suru’nu bu yerden yardığından surun üzerine bina etmiştir.

Cizre de Dağkapı Mahallesinin Şah Mahallesi ile kesiştiği noktada sur üzerindedir. Güneyinde Mescit ile altında Şeyh Ahmed El-Cezeri adlı meşhur müfessir, yazar, şairin türbesi İle, Cizre emirlerine ait aile mezarlığı da vardır. Medresenin içi avlulu olup, doğusunda batısında ve kuzeyinde dershaneler, yemekhane ve öğretmen lojmanları bulunur. Bunların bir kısmı halen yıkık olup, restorasyona ihtiyacı vardır.

Mihrabı beyaz taştan olup, 2. 82x3. 78 ölçülerindedir. Mihrab köşegeni 55 derecedir. Mihrabın çevresini iç bükey üçgenler sıralı bir dizi ters U şeklinde sararak, altlarda da, içe doğru döner. Mihrap boşluğu yarım daire planlıdır. Mihrabın üstü basık ve tuğla kubbe ile örtülüdür.

Medresenin güneybatısında kare planlı bir oda bulunur ki çok güzel motiflerle süslenmiştir. Bu oda Profesör ve başmüderris odasıdır. Şair ve yazar Şeyh Ahmet El-Cezeri kullandığı gibi, Mütfü Molla Zade’nin dedelerinden Şeyh İbrahim Sori de bu odada görev yaptığından burada gömülmüşlerdir.

Medrese Cizre ye özgü kırmızı tuğlalardan örüldüğü için Kırmızı Medrese denilir. Cizreli dilbilimci ve yazar Kamuran Ali Bedirhan medresenin 2 bin metrekare olduğunu yazar

2-Mir Abdal (Abdaliye Medresesi):

1437 yılında Cizre beylerinden Emir Abdullah(Abdal) İbn Abdillah İbn Seyfeddin Boti tarafından yaptırılmıştır. Bu zat Mem-u Zin olayında geçen Emir Zeynuddin’in babasıdır.

Medrese güneyde sağda büyük bir mescitten oluşmuş olup, güneyde solda dersaneler ile kuzeyde ve batıda öğrenci yemekhanesi, öğretmen öğrenci lojmanları yer almakta idi. Batıda şimdi Nusaybin caddesi tarafına açılan kapıda iki oda bir eyvan temelleri varken, son seneler de bilinçsiz düzenlemeyle bir şadırvan yapılmış, kuzeyi bir cami haline getirilmiştir. Esas mescit yıkılmak üzeredir.

Caminin tamamı siyah bazalt taştan yaptırıldığı halde , ikinci onarımlarda moloz taşlar kullanılmıştır. Mescid kısmının kapısı işlemeli beyaz mermerden yapılmıştır. Güneyde idare odalarının altında dünyaca meşhur aşk öykü sahipleri Mem-u Zin türbeleri bulunur. Abdaliye Medresesi Cizre Dağkapı mahallesi ile mezarlık arasındadır.

3-Süleymaniyye Medresesi (Medresetül Süleymaniyye):

Cizre beylerinden Emir Muhammed İbn-Emir Şah Alibeg , İbn Emir Bedrettin tarafından inşa edilkmiştir. İlk ataları olan Emir Süleyman Beye izafeten Medreset ül Süleymaniyye denilmiştir. 1573-1583 yılları arısında beylik yapan bu zat bu medreseyi inşa ettirmiştir.

1307(1891) Rumi yılında Ş. Abdulhakim Derşevi tarafından tamir ettirilmiştir. 1972 yılında Cizre ve civar köylerin katkıları ile Ş. Ahmet Munis büyük onarıma almıştır. Şu anda Muhammet Nuri camii olarak adlandırılır.

4-Mecidiyye Medresesi (Medresetül Mecdiyye):

Cizre beyi Emir Mecduddin Bey tarafından yaptırılmıştır. Ş. Seyda tarafından büyük onarıma alındığı için, şu anda Ş. Seyda camii olarak adlandırılır. Cizre Kale Mahallesindedir. 

5-Şazeh Medresesi :

Cizre beylerinden Mecduddin İbn Emir Abdal tarafından Cizre nin Çağlayan köyünde bir medrese yaptırılmıştır. Çağlayan köyünün içine girerken medrese solda kalır.
 
Kaleler

1-Cizre Kalesi : M.Ö.4000 yıllarında Guti İmparatorluğu tarafından Cizre Surları ile Cizre Kalesi yaptırılmıştır.Cizre Kalesi şehrin kuzeyinde Dicle Nehri kıyısındadır.360 oda ve üç katlı olarak yaptırılmıştır.Babil Med Asurlular tarafından onarım gördüğü gibi,Abbasiler döneminde Ömer oğlu Abdulaziz zamanında yıkılan yerler tekrar onarım görmüştür.

Kale üzerinde Emir Seyfeddin İbn İzzeddin Bey tarafından Seyfiyye medresesi yaptırılmış-

tır.Şimdi hala kale üzerinde mihrabı bulunmaktadır.

Cizre Kalesi,siyah bazalt taştan yaptırılmış olup,bey ve saray binaları ile lojman kısımları,

Mescid ve medrese,zindan,divan,askeri kısımlardan oluşurdu.Cizre beylerinden Emir Tacdin in evi şu anda Taktik Alay Komutanlığı karargahı olarak kullanılmaktadır.Altında “Develer Hanı” bölümü bulunur ki; bey ve konuklarının develeri,atları için ahır olarak kullanılırdı.

Cizre Kalesi nin doğusunda Dicle Nehri içinde bulunan kayalar Cizre beylerinin Sadabad ve yazlık toplantı yeri idi.Sarayburnu Kapısından bir geçişi bulunurdu.

Cizre Kalesi içinde bulunan Hamidiye Kışlası (1897) Sultan Abdulhamit zamanında Alay Komutanı ve Paşa olarak tayin edilen Cizre Miran aşiretleri reisi Mustafa Paşa (Mıstı-i Miri) tarafından beyaz kalkerli taştan üç katlı olarak inşa ettirilmiştir.

2-Çağlayan Kalesi (Şah Kalesi): Cizre İlçesine bağlı Çağlayan köyünde başlıbaşına bir tarih yaşanmaktadır.Cudi Dağının yamaçlarında bulunan Çağlayan da Kayzer,Kale harabeleri bulunmaktadır..Kayzer Kalesi diye adlandırılan yerde 6 adet Asur Kralı Sanherib e ait kabartma heykel bulunmaktadır.Kral,altı değişik yerden Nuh(A.S) Gemisinin durduğu yeri göstermektedir.

3-Said Bey Kalesi : 1800 yıllarında Bedirhan Bey zamanında yapılmıştır.Bedirhan Bey in amca oğlu Said Bey in yaptırdığı söylenir.Said Bey Kalesi beyaz kalker taştan yapılmış bir sura sahiptir.Kapısı 2 m dir.İçinde bir köşk ve su sarnıcı bulunmaktadır.Silopi’nin Gireçulya köyünde bulunmaktadır.

4-Finik Kalesi : Güçlükonak ilçesine bağlı Dicle Nehri kenarında Düzova ve İdil Hendek köyleri karşısında bulunur.Çok güzel bir suru olmakla birlikte Asur ve Gudi lere ait kabartma heykeller bulunur.Su sarnıçları,kayadan oyulmuş evler,gizli su merdivenleri en önemli eserlerdendir.Dünyaca ünlü şair ve mizahçı Fakı Teyran bu kalenin medresesinde yüzlerce öğrenci yetiştirilmiş

5-Babil Kalesi : Cizre İlçesi sınırları içinde ve şimdi Kebeli diye adlandırılan yerde I.Babil Dev letinin başkenti bulunmaktadır.Babilliler,Hitit ve Asur akınları,yüzünden kendi başkentlerini şimdi Irak ta bulunan Babilonya ya taşıdıklarında,kalelerinde bulunan bir çok kalıcı eserle birlikte Tanrı Marduk un ünlü heykelini de taşıdılar.Daha sonra Fransızların Suriye yi işgalleri sırasında bir çok eseride onlar götürdüler.Geriye kalan eserlerin çoğu da bugüne kadar kaçırılmıştır.Babil Kalesi de zaman içinde yakılıp yıkılmıştır.

Türbeler

1-Nuh Peygamber Türbesi : Nuh Peygamber Tufanı ile Cizreye yerleşen Hz.Nuh (A.S) vefatından sonra,Dağkapı Mahallesinde gömülmüştür.Burası daha sonra Havraya,sonra kiliseye ve 639 yılında da camiye çevrilmiştir.Dünyanın en eski türbelerinden biridir.

Ünlü tarihçi Cizreli İbnülesin.Firuzabadi,Evliya Çelebi,Katip Çelebi,Ebubekir Helevi ve Babilli Berassus (Bersis) bu türbenin Nuh (A.S) a ait olduğunu yazarlar.

Nuh Camiinin güney kısmında caminin bodrumunda mezarı şerifleri bulunur.Önce merdivenle inilirdi.Uzun ve dar bir namazgahı geçtikten sonra türbeye varılırdı.Türbenin üzerinde bir de sanduka bulunuyordu.ŞIRGEV Vakfı nın maddi desteği ile Nuh Nebi Yaptırma Yaşatma Derneğince “Nuh Peygamber Külliyesi” restore edilmiştir. 

2-Şeyh Ahmet El-Cezeri Türbesi: Cizre Kırmızı Medresede,güney bölümündeki mescid kısmına yapışık bir bodrum bölümündedir.Şeyh Ahmed El-Cezeri Mutasavvıf,muhaddis,şair ve yazardır.Mezar bölümüne hem dışardan hem de içerden varılabilir.Dışarıdan kapısı olup şu an kapalıdır.İçerden tavan kısmı delik olup,merdivenle inilmektedir.Mezarların ana duvarı çepeçevre siyah bazalt taştan yapılmıştır.Ancak tüm medrese kırmızı tuğladandır.Kubbede kırmızı tuğladan bu siyah taşın üstüne inşa edilmiştir.

Türbede 7 kişi yatmaktadır.En güneyde Ş.Ahmet El-Cezeri bulunmaktadır.Cizre beylerinden Seyfeddin Bohti, Emir Şemseddin,Emir Hac Muhammed,Naz Susın ile emir ailesinden başka kişiler bulunmaktadır.Mezar taşları kaçırılan Ş.Ahmet El-Cezeri ile Hanşeref in mezarlarında bir kitabe bulunmamaktadır.

3-Mem-u Zin Türbeleri : Abdaliye Medresesi,Cizre Dağkapı Mahallesini mezarlığa bağlayan Cizre Surunun üzerinde kuruludur.Mem-u Zin türbeleri ise bu medresenin idare odalarının altında güneydoğu bölümündeki bodrumdadır.İçerde üç adet mezar bulunmaktadır.Zin,Bekir ve Mem e aittir.Mem-u Zin aşk olayı içinde ilahi bir aşk olan bir öyküdür.Bu aşk olayı Cizre Beyi Emir Zeynuddin döneminde Hicri:854 (1450-1451) yılında meydana gelmiştir. 

4-Bateyi Türbesi : Beytüşşesap İlçesi Güneyyaka Köyü sınırları içinde Mevlit yazarı ve Şair –yazar Mella Hasan Bateyi ye aittir.

Kasırlar

1-Abdurrahman Ağa Kasrı : Şırnak İli Gazipaşa Mahallesinde bulunur.19.yüzyılda yaptırılmış-

tır.360 odalı olarak yapılmıştır.

2-Ağayısor Kasrı : Şırnak İli İsmetpaşa Mahallesinde bulunur.100 odalı olarak yaptırılmıştır.

3-Yusuf Ağa Kasrı : 20.Yüzyılda yaptırılmıştır.Şırnak ilinde bulunmaktadır.

4-Süleyman Ağa Kasrı : 20.Yüzyılda yaptırılmıştır.200 odalıdır.Şırnak ta bulunmaktadır.

5-Osman Ağa Kasrı : Şırnak,Gazipaşa Mahallesinde 60-70 oda olarak yapılan bir kasırdır.

Şırnak’taki bütün kasırların ortak bir özelliği vardır.Bütün odalar genelde birbirleri ile bağlantılı-dır.Kapı üstleri kemerlidir.

6-Mehmet Ağa Kasrı: Cizre Dağkapı Mahallesinde Bayırağa sokakta bulunur.Bir kısmı siyah bazalt taştan,bir bölümü de beyaz kalker taştan yapılmıştır.Hamidiye Binbaşısı Fettah Ağa tarafından yaptırılmıştır.

Köprüler

1-Yafes Köprüsü (Bazıbda Köprüsü): 1164 yılında Zengi Devleti nin veziri Cemaleddin İsfehani tarafından ikinci kez onarılmıştır.Şu anda Cizre köprüsü olarak adlandırılan bu eser,yıkıldıktan sonra bu zat tarafından tekrar yaptırılmıştır.Köprü şu anda Suriye tarafında kalmıştır.

Köprü Cizre surlarının 2 km.mesafede olmakla beraber o zamanki Cizre nin bir mahallesi içindedir.12 adet burç üzerinde 8 gezegen kabartması bulunur.Dicle nehri solundan geçerse Suriye tarafında kalır.Şu anda su yönü Suriye tarafında kalmıştır.Köprünün üzerinde Ashabikehf (Uyuyanyatırlar) adları yazılıdır.İnsan ve hayvan figürleri ile süslüdür. İlkel anlamda Güneş doğduğunda her ayın başında değişik bir burca ilk ışıklarını vurur.Çok mahirane bir şekilde yapılmıştır.Üstün bir hesap ile mühendislik kullanılmıştır.

2-Akabin Köprüsü : İki tepe arasında bulunduğundan Arap döneminde köprüye Akabin Köprüsü denilmiştir.Fevzi ÇAKMAK Cizreye geldiklerinde köprüyü büyük onarıma aldırttığından bazıları Fevzi Çakmak köprüsü demişlerdir.İmadettih Zengi nin oğlu Kutbeddin Mevduthan (1159-1170) tarafından yaptırılmıştır.Üzerinde Aslan,oğlak figürleri bulunmaktadır.Köprü dört kemer ve iki göz üzerine inşa edilmiştir.Cumhuriyet öncesi ve sonrası yapılan onarımlarda köprü,üç büyük kemer ve iki göze İndirilmiştir. 

3-Cizre Köprüsü : Eski dönemlerde bir ayağı yeni köprünün yanında diğer ayağı Cizre surlarının içinde olmak üzere bir köprü bulunmakta idi.Köprü yıkıldıktan sonra,1923 yılına kadar sallardan oluşan köprü kullanılıyordu.Bir çok sal ve sandal yanyana getirilip geçiş sağlanıyordu.Bunlar akşam düşmanlara karşı tedbir olarak çözülür.gündüz bağlanırdı.1968 yılında Cizre Köprüsü yeniden yapılmıştır.

4-Kasrik (Han Mahmut) Köprüsü(16.yy) : Şırnak iline bağlı Belde olan ve Cizreye 15 km uzaklıkta bulunan Kasrik (Meşeiçi) köprüsü buradadır.Bu köprünün Cizre beyi Emir Muhammet tarafından ikince kez onarıldığı ve ilk temellerinin Guti lerden kaldığı söylenmektedir.

5-Beyaz Köprü (Pıraspi): Uludere yolu üzerinde olup,yapılış tarihi bilinmemektedir

Surlar

1-Cizre Surları : Cizre Surları Gudi İmparatorluğu döneminde yapılmıştır.Hz.Nuh (A.S) Tufanından sonra Nuh Peygamberin Cizre de yattığını ve Nuh Gemisinin Cudi Dağında durduğunu ispat etmek üzere,CizreSurları “Gemi” şeklinde yaptırılmıştır.Nuh Nebi Camii nin 25 m batısında bulunan Tor Kapısı,Deşt Köprüsünün 25 m yakınındaki Deşt Kapısı geminin küreklerini gösterir.
Surun tamamı siyah bazalt taştan yaptırılmıştır.Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığınca Cizre surları tescil edilmiş olduklarından,onarıma peyderpey geçilmiştir.Sur,zamanla savaşlarla yıkılmış Asurlular,Babilliler,Medler,Emevi ve Abbasiler dönemlerinde onarılmıştır.İslam döneminde Kuran-ı Kerim in tamamı surlara yazdırılmıştır.
Sasani Hükümdarı Erdeşir Babekan (M.Ö..241-226) döneminde Cizre Sarayburnu kapısı
Yaptırılıp,aslanlar ve kitabe konulmuştur.Nehirden Şırnak ve yaylalara burdan gidilirdi.Surun üzerinde çok sayıda burç bulunmaktadır.Dikdörtgen şeklindeki Belek Burcunu Cizre Beyi Şeref bin Muhammed bir Hanabdal yaptırmıştır.

2-Babil Suru : Babil Devletinin başkenti olan ve şimdi Cizrenin bir köyü olan Babil de bir uygarlık söz konusu idi.Hititlerin ve çevre milletlerin saldırıları sonucu Babilliler başkentlerini şimdiki Irak topraklarında kalan Babilonyaya götürdüler.3000 yıla yakındır bu eserler yağmalanmaktadır.Kala kala yer altındaki değerler ile Babil Surlarının temelleri kalmıştır.Bütün yontulmuş taşlar dahi kaçırılmış Cizre,Derik ve çevrede kullanılmıştır.Şu anda Babil Surlarının temelleri bellidir.

3-Finik Suru : Güçlükonak ilçesinin Cizre ve Dicle tarafında kalan bir köyü olan Damlarca köyünde bulunmaktadır.Dicle Nehri sahilinde doğal kalker taştan suru olduğu gibi diğer bölümlerde de sur izleri vardır.Timur 1401 yılında burayı Dicle tarafından topa tutmuşsa da sur yıkılmamıştır.Daha sonra dağ tarafından saldırıya geçmiştir.Surun içinde kale,zindan,oturma evleri,çeşitli bölümler vardır.Sur sınırları içinde bir bayan kabartma heykeli vardır.

4-Said Bey Kalesi Suru : Silopi İlçesi Aktepe köyü civarında Said Bey Kalesi etrafına çekilmiş surdur.Bir çok taşları çevre düşmanları tarafından tahrip edilmiş ve yuvarlanmıştır. 

Çeşmeler

1-Timur Çeşmesi: İdil İlçe merkezinde olup,Timurleng tarafından yapıldığı rivayet edilmektedir .Tabiatına uygun olmayan bir restore çalışmasıyla günümüze kadar çeşme olarak kullanılmaktadır
 

Kiliseler

1-Meryem Ana Kilisesi : İdil Merkez İlçede bulunmaktadır.Suryani Kilisesi olup,Suryani ailelerinin çoğu ilçeyi terk ettiklerinden kilise faal değildir.

2-Öğündük (Maryohanna)Kilisesi: İdil İlçesine bağlı Öğündük köyündedir.Diğer bir adına Sabriyel kilisesidir.Köyün tamamı süryani olduklarından kilise tam faal durumdadır,

3-Çağlayan Kilisesi: Cizre İlçesine bağlı Çağlayan Köyünde olup,köy tamamen boşalmış olduğundan faal değildir.

4-Dera Kilisesi : Şırnak Meşeiçi köyüne bağlı Dara mezrasında olup,mezranın tamamen boşalması nedeniyle faal değildir.

5-Maraday Kilisesi: İdil ilçesi Başak köyünde bulunmaktadı

Höyükler

1-Silopi İlçesi ,Yeşiltepe Mahallesinde bulunan,Tapunun 176 ada 1 parsel numarasında kayıtlı

mülkiyeti Silopi Belediye Başkanlığına aittir.

Hamidiye Kışlası
Hamidiye Kışlası (1897) Sultan Abdulhamit zamanında Alay Komutanı ve Paşa olarak tayin edilen Cizre Miran aşiretleri reisi Mustafa Paşa (Mıstı-i Miri) tarafından beyaz kalkerli taştan üç katlı olarak inşa ettirilmiştir.

Alanları 

TESCİL EDİLMİŞ TAŞINMAZ KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARI İLE SİT ALANLARI (AĞUSTOS 2005)

Sit Alanları

Arkeolojik Sit Alanı : 2
Kentsel Sit Alanı : -
Doğal Sit Alanı : -
Tarihi Sit Alanı : -

Toplam : 2

Kültür (Tekyapı Ölçeğinde) ve Tabiat Varlıkları: 26

GENEL TOPLAM : 28