Stanley Edward Lane-Poole kimdir?

Stanley Edward Lane-Poole; İngiliz oryantalist / şarkiyatçı, arkeolog ve nümizmat (d.18 Aralık 1854, Londra ö. 29 Aralık 1931, Londra)

İngiliz oryantalist ve arkeolog Stanley Edward Lane-Poole ünlü bir oryantalist aileye mensuptu, babası Edward Stanley Poole, babaannesi Sophia Lane Poole, amcası Reginald Stuart Poole ve büyük amcası Edward William Lane de doğubilimci (şarkiyatçı / oryantalist) olarak tanınıyorlardı. Viktorya döneminin ünlü taş baskıcısı ve oymacısı Richard James Lane de onun büyük amcasıydı.

Oxford Üniversitesi ve Dublin üniversi'nde eğitim gördü. 1874'ten 1892'ye kadar Londra'da British İslâmî sikkeler bölümü yöneticisi olarak çalıştı ve ardından Mısır'da Mısır arkeolojisi üzerine araştırmalar yaptı. 1897'den 1904'e kadar Dublin Üniversitesi Trinity College’da Arapça profesörü olarak kürsüye çıktı.

1879'da Charlotte Bell Wilson ile evlendi. Eşi 1905'te öldü. Çiftin üç oğlu ve bir kızı oldu; en büyük oğlu ondan önce öldü, diğer iki oğlundan Richard Kraliyet Donanması subayıydı ve Charles, Avustralya'da çok iş yapan bir ormancıydı..

Bu arada çeşitli bilimsel görevlerle 1883’te Mısır’da, 1886’da Rusya’da, 1890’da Avustralya’da ve 1895-1897 yıllarında tekrar Mısır’da bulundu. 29 Aralık 1931’de Londra’da öldü. 

TDV İslam Ansiklopedisi'nin Lane-Pool, Stanley maddesinde Prof. Dr. Ali Murat Yel, onun eserleri hakkında şu bilgileri vermiştir: 

Lane-Poole, en önemli eserlerini British Museum’da görev yaparken nümismatik alanında vermiştir. Essays in Oriental Numismatics adlı üç ciltlik eseriyle (London 1874, 1877-1892) Coins of the Urtuki Turkomans (London 1874) ve on ciltlik Catalogue of Oriental Coins in the British Museum (London 1875-1890) bunlar arasındadır. Aynı dönemde Doğu milletlerinin paraları ile ilgilenirken hânedanlar hakkındaki belirsizlikleri ortadan kaldırmak için çeşitli eserler kaleme almıştır. Bunlardan The Mohammadan Dynasties: Chronological and Genealogical Tables with Historical Introductions adlı eserinde (Westminster 1894) Hulefâ-yi Râşidîn ile Emevî ve Abbâsî halifelerinin şecerelerini verdikten sonra İslâm coğrafyasının en batısındaki Endülüs’ten başlayarak doğuya doğru Hindistan ve Afganistan’a kadar kurulmuş olan bütün hânedanların şecerelerini tablolar halinde düzenlemiştir. Bu eser Düvel-i İslâmiye: Tarihî Medhaller ile Takvimî ve Ensâbî Cetvelleri Muhtevîdir adıyla Türkçe’ye (trc. Halil Edhem, İstanbul 1927 [1345]) ve Ṭabaḳātü selâṭîni’l-İslâm adıyla Arapça’ya (trc. Abbas İkbâl – Mekkî Tâhir al-Ka‘bî – Ali el-Basrî, Bağdad 1968) tercüme edilmiştir. Ahmed Saîd Süleyman da eseri Halil Ethem Eldem’in tercümesinden Târîḫu’d-düveli’l-İslâmiyye ve muʿcemü’l-üseri’l-ḥâkime ismiyle Arapça’ya çevirmiştir (I-II, Kahire 1972).

Stanley Lane-Poole’ün diğer bir önemli kitabı Turkey’dir (London 1888). The Story of Nations dizisinde çıkan eser Osmanlı tarihini XIII. yüzyıldan başlayarak ele almaktadır. Kitap, benzeri diğer Osmanlı tarihlerinden, meselâ bu alanda otorite kabul edilen von Hammer-Purgstall’ın Geschichte des Osmanischen Reiches’inden veya Sir Edward Creasy’nin History of the Ottoman Turks’ünden daha anlaşılır ve kolay bir dile sahiptir. Lane-Poole’ün yankı uyandıran eserlerinden biri de Sind’in, VIII. yüzyılda Araplar tarafından fethiyle başlayarak XIX. yüzyılın ortalarında Bâbürlüler’in yıkılmasına kadar uzanan müslüman hâkimiyetinin anlatıldığı Mediaeval India under Mohammedan Rule (A.D. 712-1764) adlı eseridir (London 1903). Kitapta ele alınan dönemlerdeki kültürel faaliyetlere ve paraların özelliklerine de yer ayrılmıştır. A History of Egypt in the Middle Ages adlı eserinde de (London 1901) Mısır’ın Hz. Ömer zamanında fethedilişinden 1517’de Osmanlılar’a geçmesine kadarki tarihine yer verilmiştir. On bir bölümden oluşan kitapta fetihten sonra Emevîler ve Abbâsîler, Tolunoğulları ve İhşîdîler, Fâtımîler, Eyyûbîler ve Memlükler dönemi bütün kültürel özellikleriyle birlikte anlatılmaktadır. Saladin and the Fall of the Kingdom of Jerusalem adlı eseri (New York-London 1898), Selçuklu Devleti’nin Melikşah’ın ölümüyle parçalanmaya başlamasından dolayı Haçlılar’ın Suriye’yi işgallerinin kolaylaşması, Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin hayat hikâyesi, Mısır ve Suriye’yi fethi, Haçlılar’a karşı verdiği savaşlar ve İngiltere Kralı I. Richard ile (Arslan Yürekli Rişar) yaptığı düello hakkındadır. The Story of the Moors in Spain’de (London 1887, 1915) İberya yarımadasındaki Gotlar’ın son yıllarından başlayarak müslümanların fetihleri, burada kurdukları medeniyet ve Nasrîler’in (Benî Ahmer Sultanlığı) yıkılışı anlatılmaktadır. Bu eser Ḳıṣṣatü’l-ʿArab fî Esbâniyâ adıyla Arapça’ya çevrilmiştir (trc. Ali el-Cârim, Kahire 1960). The Life of the Right Honorable Stratford Canning, Viscount de Redcliffe (London 1888), Sultan Abdülmecid dönemiyle sonrasındaki Osmanlı Batılılaşma çabalarında önemli bir rol oynayan İngiltere’nin İstanbul sefiri Stratford Canning’in hayat hikâyesini anlatmaktadır. Kitap, Can Yücel tarafından sadece Türkiye’ye ait parçaları seçilerek Lord Stratford Canning’in Türkiye Anıları adıyla tercüme edilmiştir (Ankara 1959).

Lane-Poole’ün diğer bazı eserleri de şunlardır: The Speeches and Tabletalk of the Prophet Muhammad (London 1882, 1905); Le Coran, sa poésie et ses lois (London 1882); Social Life in Egypt (London 1884); Coins and Medals: Their Place in History and Art (London 1885); The Art of the Saracens in Egypt (London 1886); The Story of Cairo (London 1902; Hasan İbrâhim Hasan v.dğr. tarafından Sîretü’l-Ḳāhire adıyla Arapça’ya çevrilmiştir, Kahire 1993); The Prophet and Islam (Lahor 1952).