Sualtı Arkeolojisi nedir, Su Altı Arkeolojisi ne demektir, Sualtı Arkeolojisi mi Su Altı Arkeolojisi mi yazılmalıdır? Sualtı arkeolojisi terimleri nelerdir?

Sualtı Arkeolojisi veya Su Altı Arkeolojisi (Underwater Archaeology); Deniz, göl ve akarsuların altında gerçekleştirilen arkeoloji çalışmalarını tanımlayan genel terimdir. Prof. Dr. Mehmet Özdoğan, 50 Soruda arkeoloji kitabında; bu terimi "Su Altı Arkeoloji" ve "Batık Arkeolojisi" olarak iki ayrı ana başlığa ayırır.  Özdoğan'nın sınıflandırmasına göre; Sualtı Arkeolojisini suyun altında kalmış mimari yapıları, Batık Arkeolojisi’ni ise batık tekneleri inceleyen alan olarak değerlendirmiştir.

Günümüzde arkeolojik terim olarak Sualtı Arkeolojisi terimi; temel şemsiye başlık olarak kullanılmaktadır, Deniz Arkeolojisi, Göl Arkeolojisi, Nehir Arkeolojisi, Derin Su Arkeolojisi, Sulak Alan Arkeolojisi, Kıyı Şeridi Arkeolojisi, Kıyı Arkeolojisi, Ada Arkeolojisi, Denizcilik Arkeolojisi, Gemicilik Arkeolojisi vs. alt alanlardaki tüm çalışmaları kapsamaktadır.

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dr. Alper Gölbaş, Prof. Dr. Mehmet Özdoğan danışmanlığında hazırladığı Sualtı Arkeolojisinin Gelişim Süreci ve Terminoloji Sorunları başlıklı doktora tezinde Sualtı Arkeolojisi (Underwater Archaeology) terimini şu şekilde tanımlamaktadır. Su altında bulunan kalıntıların (batıklar, yapılar, kemikler vs.) çeşitli yöntemlerle tespit edilmesi, su altına dalış yapılarak yerinde belgelenmesi ve su yüzüne çıkarılması işlemlerinin gerçekleştirildiği Arkeoloji dalıdır. Su altında bulunan mimari kalıntılar veya batık gemilerle ilgili her türlü kalıntı Sualtı Arkeolojisi’nin inceleme alanını oluşturur. Bu dalın diğer Arkeoloji dallarından temel ayrımı, tespit, belgeleme ve kaldırma işlemlerinin çoğunlukla suyun altında yapılıyor olmasıdır. Su altında yapılacak Arkeoloji uygulamaları için buna özel geliştirilmiş donanım kullanılmakta ve çalışma tarzı doğal olarak karada yapılan geleneksel arkeolojiden farklı olmaktadır. Sualtı Arkeolojisi kavramı bu kapsam ile sınırlıyken buluntuların niteliklerine ve buluntu topluluğunun kısmen su altında veya üstünde bulunuşuna göre farklı isimlendirmeler ve yorumlamalar içeren alt dallar da mevcuttur. Alt dallar ilgilendikleri buluntu topluluğuna veya coğrafi ortama göre isimlendirilmişlerdir. Örneğin teknelerin yapım teknikleri, kargoları ve rotaları ile ilgilenen alt dal Gemicilik Arkeolojisi iken, göl ortamında su altında  kalmış teknelerle ilgilenen alan hem Gemicilik Arkeolojisi hem Göl Arkeolojisi hem Sualtı Arkeolojisi hem de Denizcilik Arkeolojisi’dir. Bu kadar fazla ve karmaşıklaşmış alt dallar silsilesinin oluşumuna  yaptığı çeşitli araştırmalarla öncülük eden George Bass’a göre ise “Sualtı Arkeolojisi” veya “Sualtı Arkeoloğu” gibi tabirler yersiz bir çabanın eserleridir.

Sualtı Arkeolojisi mi yoksa Su Altı Arkeolojisi mi? Aslında Türk Dil Kurumu'nun (TDK) kurallarına göre “su altı” şeklinde ayrı yazılması gerekirken artık galat-ı meşhur haliyle Sualtı Arkeolojisi olarak birleşik yazımı yaygındır. Bu nedenle terimin doğrusu "Su Altı Arkeolojisi" olmasına rağmen yaygın kullanımından dolayı Sualtı Arkeolojisi şeklinde yazılması da yanlış değildir.

Sualtı arkeolojisi terimleri nelerdir?

Tablo: Dr. Alper Gölbaş'ın tezinden alıntıdır.