Sibirya'da Taştık Kültürü'ne ait iki önemli keşif yapıldı. Taştıklara ait ilk kez bir yerleşim alanı bulunurken, alandan üzerinde petroglifler bulunan bir de kumtaşı çıkarıldı.

M.S. birinci ile dördüncü yüzyıllar arasında Sibirya'daki Yenisey vadisinde (Köğmen Dağları, Kem, Kemçik, Uluğ-Kem, Abakan Irmağı çevresinde) bulunan mezarlarda ortaya çıkan arkeolojik bulgulardan saptanan Taştık Kültürü (Tashtyk culture)  özellikle, dağ keçisi figürleri, küçük hayvan heykelleri ve tasvirleri ile tanınmaktaydı. Minusinsk Depresyonu olarak adlandırılan alanda, kendisinden önce yaşayan Tagar kültürünün yerine geçen   Taştık Kültürünü oluşturan boyların Kırgız ve Göktürk kültürlerinin öncüsü olduğu tahmin ediliyor.

Taştıkların mezarlarından çıkan arkeolojik bulgular onların gömü adetleri ve cenaze törenlerine dari pek çok bilgiye ulaşılmasını sağlıyordu.  Taştıkların (Tashtyks) olağandışı cenaze uygulamaları hakkında çok sayıda makale ve araştırma yayınlanmıştı, ancak onların nasıl yaşadıkları hakkında çok az şey biliyorduk. Çünkü  bugüne kadar onların yaşam alanlarına ve "yazılı" kültürlerine dair bir arkeolojik bulguya rastlanmamıştı. 

Artık arkeologlar olanlara ait bir yaşam alanının kalıntılarına ve onların üzerine şekiller oyduğu bir taş levhaya sahipler.  Buluntular yaklaşık olarak M.S. 400'lü yıllara tarihlendiriliyor.

Söz Konusu buluntular;  Hakasya'da (Güney Sibirya'da Rusya Federasyonuna bağlı özerk Hakas Cumhuriyeti) Minusinsk Havzası'nda Abakan Nehri'nin bir kolu olan Aşkız nehrinin sağ kıyısında "Kazanovka 14" olarak adlandırılan arkeolojik alanda 2021 yılında gerçekleşen kurtarma kazılarında keşfedildi. 

Rus Arkeolog Alexey Tymoshenko ve SB RAS Novosibirsk Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü'nden araştırmacı Anton Vybornov liderliğinde gerçekleştirilen kurtarma kazılarında, yanmış bir ahşap yapının kalıntıları ve küller arasında dikkat çekici petroglifler oyulmuş bir kumtaşı levhası buldu olmak üzerine  Taştıkların hayatlarını nasıl yaşadıklarına dair yeni bulgular ortaya çıkardılar..

Bulgular önceki arkeolojik kalıntıları aydınlatmak için eşsiz fırsat sağlıyor

Önemli arkeolojik keşfe dair bilimsel sonuçlar, Problems of Archaeology, Ethnography, Anthropology of Siberia and Neighboring Territories (Sibirya ve Komşu Bölgelerin Arkeoloji, Etnografya, ve Antropoloji Konuları) dergisinde   "Hakasya Cumhuriyeti'nin Aşkız Bölgesi'ndeki Kazanovka-14 Bölgesi'ndeki Taştık Kültürüne Ait Arkeolojik Malzemeler" başlıklı makalede yayınlandı.

Makalede "Khakass-Minusinsk Havzası'ndaki Kazanovka-14'teki yerleşim kalıntıları, Tashtyk nüfusunun ekonomik yaşamını karakterize etmek ve daha önce bulunmuş mezarlardan çıkan arkeolojik malzemelerle ilişkilendirilmek için eşsiz fırsat sağlıyor" denilirken, alanda kemik oymacılığı ve muhtemelen çömlek imalatı olduğunun ipuçlarını  veren arkeolojik malzemeler şöyle sıralanıyor: "işlenmiş kemikler de dahil olmak üzere izole edilmiş hayvan kemikleri, aşık kemikleri, çeşitli çanak çömlekler (çoğunlukla açık formda, girintili ve yuvarlatılmış ağız kenarlı kaplar, sarkan üçgenler, yarım daire ve üçgen çentikler şeklinde süslemeler), silahlar (ok uçları) uzun eşkenar dörtgen şekilli meta  katmanlı zırh levhası, giysi parçaları (kemer kaplama levhaları) ve oymalı resimli kumtaşı çiniler..."

Anton Vybornov: Kazanovka 14 bir Taştık mevsimlik kampı 

Kazı Lideri Anton Vybornov'un Haaretz'e konuyla ilgili yaptığı açıklamada "Kazanovka 14'ün bir Tashtyk mevsimlik kampı olduğu anlaşılıyor. Tashtyk kültürü, Güney Sibirya'da, Khakassian Minusink havzasında, yaklaşık 2.000 ila yaklaşık 1.600 yıl önce yaygındı. Ancak kültürü tanımlamak hiç kolay değil. Bazı açılardan İskit geleneklerini sürdürmüş görünüyorlar. Bazı açılardan ise Havza'da bilinen yerel geleneklerle karıştırılmış Hun - Sarmat kültürlerine ait gelenklere sahipler. Tashtyk kültürü, aynı zamanda, daha sonra şekillenen Yenisey Kırgız devletinin temellerinde yer alan yerel bir güney Sibirya olgusu olarak kabul edilir. Emin olduğumuz ve haklarında kesin söyleyebileceğimiz tek şey, onların kendine özgü ve renkli gömme uygulamalarıdır." dedi.

Tashtyk cenaze merasimleri  

"Tashtyk cenaze uygulamaları ya ölü yakmayı ya da gömmeyi içeriyordu" diyen Vybornov açıklamalarını şöyle sürdürdü: "Cenazeler, ya toprağa kazılmış ve ahşapla kaplanmış kutu mezarlara ya da büyük mezar odalarının bulunduğu höyüklere  gömüldü. Ölenlerin küllleri ve yakılan kemikleri, daha sonra kuru otla doldurulan deri bir çantaya konuluyor ve o çanta deri kıyafetlerden oluşturulan 'kukla' ya da 'manken' diyebileceğimiz insan şeklinin üzerine asılıyor ve yüz bölgesine de bir maske yerleştiriliyordu. Deriden oluşturulan mezar mankenlerinin başları kefenle ya da bir bez mendille sarılıyor ve üstüne bir maske yerleştiriliyordu.  Maskeler bu sıradışı mezarların en belirgin özelliğiydi. Kil ve alçı kullanılarak yapılan ve kırmızı boya ile süslenen maskeler tahminen ölenlerin portreleriydi. Alnına bir spiral çiziliyor,  yanaklar ve çene de boyayla kızartılıyordu.  Mankenler veya temsili cesetler hazırlandıktan sonra, çanak çömlek ve metal kaplar da dahil olmak üzere çeşitli mezar eşyaları ile birlikte kutu mezarlara veya mahzenlere yerleştiriliyordu. Mezar Odaları büyüktü ve içeriye açılan bir koridor vardı. Cenaze merasimi bittiğinde, mahzen mühürleniyor, kapatılıyor, geride kalan eşyalar yakılıyor ve mezar gömülüyordu"

Bugüne dek hiç Taştık yerleşimi bulunamamıştı

"Tashtyk mezar alanlarının ve uygulamalarının bolluğunun ortaya çıkardığı geleneklere göre ölüm törenleri hakkında çok şey söyleyebiliriz, ancak onların yaşam biçimleri hakkında fazla şey söyleyemeyiz. Çünkü şimdiye dek hiç Tashtyk yerleşimi bulunamadı. Kazanovka 14 arkeolojik alanı bu yüzden önemli." diyen Vybornov alanı yüzeyin hemen altında ve bazı unsurları hiç bozulmamış olarak bulduklarına dikkat çekiyor.

Vybornov; "Yüzeyin hemen altında, toprağın bazen üç, bazen 20 santimetre altında bu yarı göçebe halkın, mevsimlik kamp alanı gibi kullandığı bir yeri ortaya çıkardık. Yarı Göçebeler, kışın ve yazın ayrı kamplarda yaşarlardı. Kışın hayvancılık için ideal, yazın ise çiftçilik yapmaya müsait alanlara kamp kurarlardı.  Minusinsk Havzası, kışın karlı dağlardan uzakta, koyunları otlatabilmek için mükemmel bir yer olduğundan, tarih boyunca yarı göçebe kabileleri ve onların sürülerini ağırlamıştır. Bu kamp da onlardan biriydi"

Çökmüş bir ahşap yapınının kalıntıları sağlam olarak çıktı

"Kampın güney kesiminde, yatay veya dikey olarak birbirine tutturulmuş kerestelerden yapılmış çökmüş bir yapıdan geldiğini anladığımız kömürleşmiş bir yıkım tabakası bulduk. Kazı ekibimiz, yapının zeminde duvarlarını, tavanı destekleyen ahşap direklerin yerleşimini gösteren delikleri başarıyla ortaya çıkardılar.  Ayrıca bir ocak ve çanak çömlek kap parçaları, kemik ve metal nesneler, hayvan kalıntılarıyla birlikte birkaç yanmış kil tortusu vardı. Bu, yapının bir çömlekçi atölyesi olabileceğini tahmin ettiriyor. Tabi bu sadece bizim tahminimiz ve kesin böyledir demek için daha fazla analiz yapılması gerekiyor. Ancak dikkate alınmaya değer bir olasılıktır. Öte yandan , yapı sıradan bir ev, bir kır evi veya hatta bir yatakhane bile olabilir. Yangın sonucu çöktüğü anlaşılıyor ve küller koruduğu için pek çok malzeme çok iyi korunmuş şekilde günümüze ulaşabilmiş" diyen Vybornov; "Kazanovka 14, sadece Tashtyk yaşam tarzına ışık tutmakla kalmıyor. Aynı zamanda sanatsal dünyalarına ve kendilerini ve çevrelerini algılamalarına bir pencere açar.
Yangın evlerini yakmış olabilir, ancak Tashtyks'in sanatsal ruhunun işaretleri, ölümlerinden çok sonra yangında hayatta kaldı." ifadesini kullanıyor.

Arkeologlar kül ve enkaz arasında; çok sayıda üzerine çarpılar, artılar, daireler ve çizgilerden oluşan işaretler kazınmış hayvan ayak bileği kemikleri ve aşık kemikleri buldular. Bunlar "aşık oyunu" olarak bilinen pek çok kültürden tanıdık gelen ve oyun aletlerinin parçaları olarak kullanılmış olabilir.

Şekiller oyulmuş kumtaşı levha, sezonun en heyecan verici keşfi

"Ancak sezonun en heyecan verici keşfi, üzerine şekiller oyulmuş kumtaşı levhaydı" diyen Vybornov "Kumtaşı üzerindeki tasvirler üç ayrı bölüme ayrılmıştı. Alt kısım, ağaçların stilistik bir temsili gibi görünüyor. Üst kısımda, aralarında daha küçük şeritler bulunan üç yatay çizgi var. Orta kısım çerçeveye alınmış gibi ve her iki tarafta üç dikey çizgi ile üst panele benzer şekilde çizgili. Levhanın merkezi garip bir şekilde boş, yanda bazı şekiller ve ortada bir yarım daire yer alıyor"

Anton Vybornov ve arkeolog arkadaşları söz konusu levhayı "gizemli bir mesaj" olarak tanımlıyor ve  "bu esrarengiz insanların kendileri ve yaşadıkları dünya hakkında geride bıraktıkları henüz ne dedikleri anlaşılmayan fısıltı" şeklinde yorumluyorlar. 

Kazanovka 14'ten çıkan arkeolojik buluntular ve yanmış yapı ile bilgiler ve levha üzerindeki petrogliflerin Taştıkların gizemli yaşanlarına ne kadar ışık tutacağı bilinmez ama bu alanda ilk elde edilen bulgular olması açısından bilimsel açıdan çok önemliler... 

"Bulgulardan hareketle pek çok yorum yapılabilir ama bunların hepsi spekülasyondan ibaret kalır" diyen Anton Vybornov  sözlerini şöyle noktalıyor:  "Ancak materyallerin daha fazla araştırılması ve analizi, eski ve yeni buluntular arasındaki bağlantıların analizi ile Taştıkların vermek istediği mesajın gerçekte ne olduğunu açığa çıkarabiliriz" 

Arkeolojikhaber.com