Toplum Arkeolojisi nedir? Public Archaeology nedir? Toplum Arkeolojisi modelleri nelerdir?

Toplum Arkeolojisi (Public Archaeology); arkeolojik eserlerin korunması ve korunma bilincinin oluşturulmasında üretilecek koruma politikalarının sadece arkeologlar tarafından yürütülemeyeceğini, kültürel mirasın korunması için toplumsal desteğin de gerekli olduğunu savunan tezden hareketle gelişirilen arkeoloji dalıdır..

Toplum Arkeolojisi'nin tanımı konusunda henüz bir fikir birliği oluşmamıştır. Hatta İngilizce'de Public kelimesinin hem toplum (halk) hem kamu anlamına gelmesi; Public Archaeology kavramının Türkçe karşılığının ne olduğu konusunda zaman zaman kavram kargaşaı yaşanmasına da neden olmaktadır.

Kültürel mirasın korunmasına yönelik arayışların etksiyle 1970’lerde İngiltere ve Amerika’da eş zamanlı ortaya çıkan Toplum Arkeolojisi için çeşitli modeller önerilmiştir.

  Tüm modellerin iki ana amacı vardır: Kültürel miras bilincinin artırılmasını sağlarak arkeolojik alanların ile kalıntıların daha iyi korunmasını sağlamak ve arkeoloji aracılığıyla insanların hem kendilerini hem tarihini sorgulamasını sağlayarak, daha iyi gelecek kurgulama bilincine ulaştırmak.

Deficit model (anlatıcı model); Bireylerin ve toplumun arkeologların neler yaptıkları konusunda bilgilendirilmelerini sağlamayı amaçlar. Ne olduğunu bilen halkın arkeolojiye daha çok sahip çıkacağı savunulur.

Multiple perspectives modeli (çoklu bakışaçıları modeli): Bireylerin ve toplumun kendilerini, yaşamlarını keşfedebilmeleri ve dahi daha derin düşüncelerle daha yaratıcı olabilmelerini sağlamayı amaçlar.

Educational model (eğitim modeli): Toplumu eğitim araçları ile arkeoloji konusunda eğiterek bilinçlendirmenin kültürel mirasın korunmasında önemli yarar sağlayacağını savunur. Arkeolojik alanlara daha fazla kitlenin çekilmesi sayesinde kültürel miras bilincinin de katlanarak gelişeceğini savunur.

Public relations modeli (toplumsal ilişkiler modeli); arkeolojinin imajının sosyal, ekonomik ve politik desteklerle güçlendirilmesi ve sağlamlaştırılması sayesinde, kültürel mirasa sahip çıkmanın öneminin daha iyi kavranacağını savunur.

Democratic model (demokratik model): Arkeologların insanları tarihi miras konusunda cesaretlendirip, destekleyerek, arkeolojiye daha fazla sahip çıkmalarını sağlamaları gerektiğini savunan modeldir.

Çok seslilik modeli: Arkeolojik buluntuların yorumlanmasında farklı grupların görüşlerini ve yorumlarını alarak, onların daha çok amaçlı ve geniş tabanlı korunmasını sağlamayı hedefler.