Arkeoloji gizemlerinden biri olan Bronz Çağı'nda Avrasya'daki bronz üretimi için kullanılan kalayın kökeni; Türkiye, İsrail ve Yunanistan'da bulunan külçeler incelenerek araştırıldı. Kalayın Tunç Çağında Anadolu, Ege ve Akdeniz'e sanıldığı gibi Asya'dan değil Avrupa'dan geldiği anlaşılırken, Avrupa ile Avrasya arasında ticaret yolları bulunması gerektiğine dikkat çekildi

[Telif Hakkı: Ehud Galili]

Avrasya'da Bronz Çağı'nda bronz üretimi için kullanılan kalayın kökeni, tarih öncesi arkeolojisinde çözüm bekleyen gizemlerden biri. Geçmişte, arkeolojik bronz ve kalay nesneler üzerinde kalay kaynaklarının belirlenmesi amacıyla sayısız araştırma yapılmıştı, ancak hiçbiri kalayın geldiği asıl kaynakları göstermeyi başaramamıştı.

Gizemin çözülmesini sağlayabilecek anahtar niteliğinde bir araştırma

Heidelberg Üniversitesi'nden yapılan açıklamaya göre; Tunç Çağında kullanılan kalayın kökenlerinin saptanması, Heidelberg Üniversitesi'nden ve Mannheim'deki Curt Engelhorn Arkeometri Merkezi'nden araştırmacılar tarafından gerçekleştirilen araştırma ile çözülebilir hale geldi.

Plos One dergisinde 26 Temmuzda Daniel Berger, Jeffrey S. Soles, Alessandra R. Giumlia-Mair, Gerhard Brügmann, Ehud Galili, Nicole Lockhoff, Ernst Pernicka imaları ile yayınlanan "Isotope systematics and chemical composition of tin ingots from Mochlos (Crete) and other Late Bronze Age sites in the eastern Mediterranean Sea: An ultimate key to tin provenance?" başlıklı makaleye konu olan araştırma; Doğu Akdeniz'de (Mochlos, Uluburun, Hishuley Carmel, Güney Kfar Samir güney, Hayfa) bilinen yerlerden, önceki arkeolojik ve arkeometalürjik araştırmaların konusu olan 27 kalay külçesini araştırdı. (Makalenin orijinaline bu linkten ulaşabilirsiniz)

Araştırmada, kalay ve kurşun izotoplarının birleşik yaklaşımını, iz elementlerle birlikte kullanarak, potansiyel kalay kaynaklarının coğrafyası bir hayli daraltıldı.

Kalay sanıldığı gibi Asya'dan değil Avrupa'daki Kalay madenlerinden gelmiş olabilir

[Telif Hakkı: Ehud Galili]

Araştırmacılar Doğa Bilimlerinin yöntemlerini kullanarak, İsrail, Türkiye ve Yunanistan'daki arkeolojik alanlarda bulunan Milattan Önce ikinci bin yılındaki kalayları incelediler. Külçe şeklindeki kalayların daha önce varsayıldığı gibi Orta Asya'dan gelmediği, Avrupa'daki kalay yataklarından geldiğini ortaya çıkarttılar.

Bronz Çağında Avrupa ile Doğu Akdeniz arasında ticaret yolları olması gerektiği anlaşılıyor

Bulguların Bronz Çağı kompleksi içinde bile olsa ve Avrupa ile Doğu Akdeniz arasında geniş kapsamlı ticaret yollarının olması gerektiği gösteriyor. Bu erken uluslararası ticaret ağının temel satış malları kalay, kehribar, cam ve bakır gibi çok rağbet edilen hammaddeler olmalıydı.

Bir çağa adını veren Tunç (Bronz) Bakır ve kalayda elde ediliyordu

Bakır ve kalay alaşımı olan Tunç, Orta Doğu, Anadolu ve Ege'de Milattan Önce dördüncü ve üçüncü bin yıllarında çokça üretiliyordu. Üretimi hakkındaki bilgiler zamanla Eski Dünya'nın geniş alanlarına hızla yayılmıştı.

Heidelberg Üniversitesi Yer Bilimleri Enstitüsü ve Curt Engelhorn Arkeometri Merkezinde emekli oluncaya kadar çalışan Prof. Dr. Ernst Pernicka, “Bronz, haklı olarak tarihin bir dönemine ismini verecek kadar önemli,  silahlarda, mücevherlerde ve günlük hayatta kullanaılan dayanıklılık isteyen malzemelerde kullanılan bir maddeydi. Bakır yatakları biliniyordu ama Bakırı setleştiren kalayın kökeni uzun zamandan beri arkeolojik araştırmalarda cevabı merak edilen gizemlerdendi" diyor.

"Kalay nesneler ve kalıntılar Avrupa ve Asya'da nadir görülüyor. Doğu Akdeniz bölgesinde ise yok denecek kadar az. Kalayın bu bölgelere dışarıdan ithal edilmiş olduğu tahmin ediliyor "dedi.

Türkiye, İsrail ve Yunanistan'da bulunan kalay külçeleri Avrupa menşeyli çıktı

Prof. Dr. Ernst Pernicka ve Dr. Daniel Berger başkanlığındaki Heidelberg-Mannheim araştırma ekibi, Türkiye, İsrail ve Yunanistan'da bulunan kalay külçelerini inceledi. Külçe formunda işlem gören metallerin araştırması bilimsel açıdan özellikle önemli sayılıyor çünkü köken sorunlarında dair hedeflere daha kolay odaklanılabiliniyor.  Söz konusu araştırmada ise kurşun ve kalay izotop verilerinin yanı sıra iz element analizi kullanıldı. Kullanılan yöntem sayesinde eldeki kalayların Avrupa’daki kalay yataklarından geldiği anlaşıldı. . Örneğin İsrail’deki kalay eserleri, büyük ölçüde İngiltere'den (Büyük Britanya) Cornwall ve Devon’dan gelen kalayla eşleşiyor.

Curt Engelhorn Arkeometri Merkezi araştırması Dr. Daniel Berger, "Bu sonuçlar ilk kez kalay metalinin kaynağını gösteriyor. Bu nedenle önemli ve  arkeolojik araştırmalar için yeni açılımlar sağlar, yeni görüşler ve doğal olarak yeni sorular doğurur" dedi.

Metinde yer alan Kalay külçelerin yerleri Avrasya Haritasında yeşil noktalar ile gösterilmiştir. Sarı noktalar M.Ö. Bin yıllarında  Doğu Akdeniz'de ve Yakın Doğu'daki büyüklü küçüklü kalay yataklarını göstermektedir:  1: Mochlos (Girit), Yunanistan, 2: Uluburun, Türkiye, 3: Gelidonya, Türkiye, 4: Hishuley Carmel, İsrail, 5: Kfar Samir güney, İsrail, 6: Hayfa, İsrail, 7: Thermi (Midilli), Yunanistan , 8: Atina, Yunanistan, 9: Phylakopi (Milos), Yunanistan, 10: Resmo (Girit), Yunanistan, 11: Knossos (Girit), Yunanistan, 12: Kalydon (Girit), Yunanistan, 13: Ialysos (Rhodos), Yunanistan, 14: Salamis (Kıbrıs), Türkiye, 15: Alaca Höyük, Türkiye, 16: Tülintepe, Türkiye, 17: Mycenae, Yunanistan, 18: Dendra, Yunanistan, 19: Abydos, Mısır, 20: Gurob, Mısır, 21: Abraq, Birleşik Arap Emirlikleri, 22: Tepe Yahya, İran, 23: Salcombe, İngiltere, 24: Erme Haliç, İngiltere, 25: S'Arcu e, Forros, Sardunya, İtalya, 26: Cornwall / Devon, İngiltere , 27: Morne Dağları, Down County, Kuzey İrlanda (İngiltere), 28: Brittany, Fransa, 29: Massif Central, Fransa, 30: Kuzey Portekiz / İspanya, 31: Bohem-Sakson Erzgebirge ile Erzgebirge eyaleti, Vogtland, Fichtelgebirge , Kaiserwald (Slavkovský les), 32: Slovak Ore Dağları, Slovak Repub Lic, 33: Mt. Cer, Sırbistan, 34: Mt. Bukulja, Sırbistan, 35: Monte Valerio, İtalya, 36: Sardunya, İtalya, 37: Kestel, Türkiye, 38: Hisarcık, Türkiye, 39: Doğu Çölü, Mısır, 40: Deh Hosein, İran, 41: Batı Afganistan (Herat ve Farah illeri), 42: Orta / kuzey-doğu Afganistan (Hindu Kush), 43: Karnab / Lapas / Čangali (Zeravšan vadisi), Özbekistan, 44: Mušiston / Takfon (Hissar Dağları), Tadzhikistan, 45: Pamir, Tadzhikistan, 46 : Kırgızistan, 47: Tosham, Bhiwani bölgesi, Hindistan, 48: Bastar bölgesi / Koraput bölgesi, Hindistan, 49 (haritada değil): Kazakistan. Not: İç metin haritasındaki yeşil ve sarı sembollerin boyutu, ana haritadaki nesnelerin sayısıyla ilişkilendirilmez..

arkeolojikhaber.com