Moğolistan'da keşfedilden İlteriş Kutluk Kağan’ın yazıtında okunan ilk metinler paylaşıldı ve Orhun Yazıtları, "Türk adının geçtiği en eski metin" olma ünvanını kaybetti.

1899’da Rus Türkolog Nikolai Mikhailovich Yadrintsev tarafından Orta Moğolistan’da, Orhon ırmağının eski yatağı yakınında, Koço-Çaydam adlı göl çevresinde bulunan Orhun yazıtları bugüne dek Türk adının geçtiği en eski Türkçe metinler olarak biliniyordu.  M.S. 732 tarihinde oluşturulan  Orhun Yazıtları artık bu ünvanını kaybetti.

 Türk adının geçtiği en eski Türkçe metin artık İlteriş Kutluk Kağan Yazıtı. 

Uluslararası Türk Akademisi, 23 Ağustos 2022 tarihinde Moğolistan’ın Ötüken bölgesi Hangai Jote’de yeni bulunan İlteriş Kutluk Kağan Yazıtı ile ilgili yayımladığı açıklamasında, “Türk Akademisi, Moğolistan Arkeoloji Enstitüsü işbirliğiyle Türk Kağanlığının kurucusu atamız Bars Beg Kağan’ın kayınpederi İlteriş Kağan adına dikilen anıtı bulduk.” ifadesine yer verdi.

lteriş Kutluk Kağan Kitabesinde neler yazıyor?

Geçtiğimiz günlerde Uluslararası Türk Akademisi ve Moğolistan Arkeoloji Enstitüsü’nün Nomgon Vadisi’ndeki ortak bilimsel arkeolojik keşif gezisi kapsamında tespit edilen İlteriş Kutluk Kağan adına dikilmiş taşın üzerindeki yazıtın ilk okumaları paylaşıldı.

Kırım Haber Ajansı'nın Ünlü Kazak Tarihçi,Uluslararası Türk Akademisi (UTA) Başkanı Prof. Dr. Darkhan Kydyrali (Darhan Kuandıkoğlu Kıdırali)'nın açıklasına dayandırıdğı habere göre; yapılan açıklama şu şekilde: 

İLTERİŞ KUTLUK KAĞAN YAZITINDAKİ OKUNAN İLK METİNLER

Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Darhan Kıdırali tarafından İlteriş Kutluk Kağan’ın Yazıtı’nda okunan ilk metinler paylaşıldı.

Konuya ilişkin yapılan açıklamanın tamamı şöyle:

Yazıtın boyutları: uzunluk ve yüksekliği 70х74,5 cm, genişliği 19 cm. Söz konusu yazıtın bütün yüzlerinde metinler yer almıştır. Ön çalışmalara göre ön yüzünde 19 satır yer alarak bunlardan 12 satırın durumu iyidir. Söz konusu satırların ön okuması aşağıdaki gibidir:

İlteriş Kutluk Kağan yazıtındaki okunabilen ilk satırların çözümlemesi

No:1

Ud yil: toquzunc: ay:

İnek yılı: dokuzuncu ay

No: 3

…Tenri: oylu: ……

… Tanrı Oğlu

No: 4

Qutluy qayan: Türük

Kutlug Kagan: Türk

No: 5

Ur oγlum: M[k]ön…..yü…[……….]
Erkek çocuklarım, köz…

No: 6

Biziŋ:öŋlig:..t.. [……….]
Bizim güzel….

No: 7

es[?] : Ïtdïm: bizi: yat: er: [……….]

Etdim: Bizi yabancı: erler….

No: 8

Yerde: …..tuz…..[……….]
Yerde..

No: 9
Tümen: Tümen: [……….]
On bin: on bin

No: 10

es[?] el[is]ig [?]:küčüg: biz[ber-?]
İşimi gücümü ver…

No: 11
Atadïm: bi tidim [……….]
Tayin ettim (unvan verdim): bi..tidim..

No: 12

es[?] : Qop ešti [……….]
Tamamı eşitti

Söz konusu ilke imza atan bilimsel keşif ekibinin üyeleri arasında D. Kıdırali, A. Enhtör, N. Bazılhan, N. Bögenbaev Ts. Buyanhişig, G. Batbold bulunuyor.