TİKA Moğolistan’da Bilge Tonyukuk Anıtları'nın bulunduğu vadide Türk tarihine ışık tutacak yeni kazı çalışmalarını başlatacak.

ULAN BATOR: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Moğolistan’ın başkenti Ulan Bator’a 60 kilometre mesafede bulunan Bilge Tonyukuk Anıtları'nın bulunduğu vadide Türk tarihine ışık tutacak yeni kazı çalışmalarını başlatacak.

TİKA Ulan-Bator Program Koordinatörü Veysel Çiftçi; tarihte ilk defa Türk adının geçtiği Bilge Tonyukuk Anıtları'nın yer aldığı 66 kilometrekarelik vadide, Türk ve Moğol arkeologlarının 1 Haziran 2016 tarihinden itibaren kazı çalışmalarına başlanacağını söyledi.

Çiftçi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Başbakan olduğu dönemde, Bilge Tonyukuk Anıtları'nın bulunduğu vadiye yaptığı ziyarette verdiği "Moğolistan’da ortak kültürel mirasımızın korunması ve gelecek nesillere aktarılması" talimatı üzerine bölgedeki kazı alanını genişlettiklerini vurguladı.

Türkiye'nin, Türk tarihi için önemli olan bölgeye yaptığı yatırımları da anlatan Çiftçi, TİKA tarafından ihale edilen ve Türk HNC inşaat şirketi tarafından yapımı tamamlanan 11 kilometre uzunluğundaki yolun asfaltlandığını belirten Çiftçi, Bilge Tonyukuk yazıtlarının yer aldığı bölgeye ulaşımının daha da kolaylaştığını ifade etti.

Şehir merkezinden ulaşımın artık daha kolay sağlandığı Bilge Tonyukuk bölgesine, tarih ve doğa severlerin akın ettigini bildiren Çiftçi, Bilge Tonyukuk Anıtları'nın yer aldığı vadide, kazı çalışmalarının tamamlanmasının ardından mevcut abidelerin ve bulunması beklenen değerli yazıtların korunacağı ve tanıtılacağı müze inşa edileceğini söyledi.

Bölgeden bugüne kadar çıkartılan eserlerin Moğolistan Milli Tarih Müzesi Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu’nda sergilendiğini hatırlatan Çiftçi, yeni müzeyled Moğolistan'ın turizmine de katkı sağlanacağı değerlendirmesinde bulundu.

Bilge Tonyukuk kimdir?

Bilge Tonyukuk adıyla bilinen ilk Türk yazar, tarihçi ve devlet adamı olan Tonyukuk, İlteriş Kağan (Kutluk), Kapagan Kağan, Bögü Han ile Bilge Kağan’a başvezirlik yapmış ve savaşlarda başkomutan olarak görev bulunmuştur. Göktürkler devrinde yaşamış olan Tonyukuk adına MS 720-725 yıllarında kitabe diktirmişti. Sade bir dille yazılan kitabede, Çin esareti ve zulmünden söz ediliyor, halka öğütler veriliyor.

Moğolistan sınırları içinde üç büyük yazıt (Kül Tigin Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı ve Bilge Tonyukuk Yazıtı) bulunuyor. Türk dilinin en eski yazıtlarından olan Kül Tigin ve Bilge Kağan Yazıtları Höşöö Tsaydam bölgesindeki Orhun Nehri yakınlarında yer alıyor.

 Bilge Tonyukuk yazıtlarıysa, Bayan Tsogt bölgesinde yer alıyor. Bilge Tonyukuk Yazıtları’nda tıpkı Kül Tigin ve Bilge Kağan Yazıtları’nda olduğu gibi Göktürk dönemine ait tarihi hadiseler bizzat Bilge Tonyukuk tarafından anlatılıyor.
“Türk” adının geçtiği ve ilk Türkçe metinlerin yer aldığı iki dikilitaşın 730 yılında yazıldığı düşünülüyor.

İsviçreli Strahlenberg, bölgede yaptığı incelemeler sonucunda, 1722 yılında yayınladığı "Asya’nın Kuzeyi ve Güney Bölgeleri" adlı gezi notlarında Moğoslistan’da rastladığı Göktürk kitabelerine yer verdi. 1889 yılında Rus Bilim adamı Yadrintsev, Bilge Kağan ve Kül Tigin Abideleri olduğu anlaşılan kitabeleri bulmuş ve bilim dünyasına sundu.

TİKA ile Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı arasında 1994 yılında imzalanan "Moğolistan Türk Anıtları Projesi (MOTAP)" çerçevesinde bölgedeki eserler incelemeye alındı. 1997-2004 yılları arasında Moğoslistan’da saha çalışmaları yürüten Türk ve Moğol bilim adamları, Türk tarihi ve kültürü açısından önemli sayılan arkeolojik buluntuları ortaya çıkararak koruma altına aldı.

AA Nezir Aliyev