Ultimum senatus consultum nedir?

Ultimum senatus consultum: Olağanüstü hal ilanı.  Roma'da konsüle, diktatör yetki ve salahiyetinin verilmesi anlamına gelir. Konsül bu yetkiyi kullanarak diktatör gibi olağanüstü hal durumu ilan edebilirdi. 

Eski Roma'nın hukuki kurumlarından biri olan iustitium, ortaya çıktığı cumhuriyet döneminde hukukun askıya alınmasını ifade eder. Rejimin tehlikeye girmesi halinde, senatonun aldığı senatus consultum ultimum'a göre ilan ettiği iustitium halinde, genelde consul'lerden birine verilen dictator'luk imperium'u ile devletin bu tehlikeden kurtarılması sağlanır. Bu çerçevede gerçekleşen işlem, eylem ve kararlar hukukun ötesinde kabul edildiğinden, yargılama da dahil her türlü devlet faaliyeti askıya alınmıştır.

İmparatorluk döneminde iustitium, cumhuriyetteki anlamını yitirir; imparator ya da ailesinden birinin ölümü halinde devlet organların faaliyetlerine ara verdikleri kamusal matem halini alır. Ortaçağın sona ermesiyle uyanan Roma hukukuyla birlikte tekrar canlanan kurumlardan biri olarak iustitium, modern devlet teorileri arasında istisna hali adıyla tekrar yer bulmuştur.

Iustitium kelimesi; ius (hukuk) ve - stitium (sistere, durmak) kelimelerinin bir araya getirilmesiyle, hukukun ve yargının faaliyetinin durduğu, adeta hukuksuzluk, hukuk dışılık, hukukun ötesinde ya da hukukun askıya alındığı bir durumu ifade eder anlamda kullanılmaktadır.

Kurum kavram olarak Türkçe’ de teknik terim olarak “istisna hali” biçiminde kullanılmakla birlikte, içeriği konusunda tarihsel örnekler ve çağdaş yorumlar arasında görüş ayrılıkları nedeniyle, kabul edilen içeriğine uygun şekilde farklı farklı terimlerle de ifade edilebilmektedir

Oysa istisna hali, iustitium kurumunun ilanı (iustitium edicere) sonucu ortaya çıkan duruma verilen addır. Iustitium kurumu bir karar alınmasıyla, yani senatonun senatus consultum ultimum çıkarmasıyla husule geldiği için bahsi geçen karara neden olan bir sebebin olması da gerekir.

Silsile şöyle daha net ortaya konulabilir:

Senato kararına sebep olan bir tumultus olacak, bu tumultus neticesinde senato bir karar alacak ve bu kararla birlikte iustitium kurumu ortaya çıkacaktır. İşte bu silsile sonucu ortaya çıkan mevcut duruma, istisna hali denir.

Bütün bu prosedürün sebebi ise, devletin savunulmasıdır.

İşin özü, Senato bu kararıyla; consul'lerden, bazı durumlarda praetor ve tribunus plebis'lerden ve en çaresiz durumda ise yurttaşlardan devletin kurtulması için gerekli önlemleri almasını talep etmekteydi. Dolayısıyla, talebin karşılığı olarak ortaya çıkan kuruma da iusititium denilmekteydi.