Arkeoloji'de uydular üzerinden uzaktan algılama sistemleri nasıl kullanılır? Uzaktan algılama sistemleri nedir? Remote sensing teknolojisi nedir? Orthorectification nedir?

Arkeolojide Uzaktan Algılama (remote sensing) teknolojileri kullanımı; Arkeolojik yerleşimlerin tespitinde uyduların ven ve GIS (Geographic Information System) denilen Coğrafi Bilgi İşleme (CBS) sistemlerinin kullanılmasını içerir.

Çağdaş arkeoloji, teknolojinin sınırlarını zorlayarak tüm dünyada gelişmeye devam ediyor. Bu gelişmeye yön veren çalışmalardan bir tanesi de uydular üzerinden yerleşim arkeolojisi üzerine yönelik yapılan çalışmalardır. Buna kısaca uzaktan algılama 'remote sensing' teknolojileri denilmektedir.

Son 60 yıldır Avrupa'da uzaktan algılama ile arkeolojik yerleşimlerin tespitine yönelik haritalama alanında çok önemli gelişmeler gerçekleşmiştir. Yer yüzeyindeki bu yerleşimlerin tespit edilmesinde magnetik, ısıl (termal), elektrik ve elektromanyetik jeofiziksel ölçüm yöntemleri kullanılmıştır. Uydular üzerinden yer yüzeyindeki arkeolojik yerleşimlerin koordinatları için aynı zamanda GIS denilen CBS sistemleri de kullanılmaktadır.

Yer yüzeyindeki herhangi bir bölgenin haritasının çıkarılması için öncelikle bir uçaktan hava fotoğrafı ve bir uydudan çekilen fotoğrafların GIS teknolojileri ile koordinatlarının belirlenerek görüntülenebilmesi en önemli husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu her iki yöntem ile çekilen fotoğraflar üzerinde bulunan kayma ve bozuklukların giderilmesi için öncelikle bu fotoğraflar üzerine 'orthorectification' denilen bir çalışma ile bir müdahale yapılır. Uydu ve hava fotoğrafları üzerindeki topoğrafik düzenlemenin yapılmasının nedeni resimlerin çekilirken gerek uydularda gerekçe hava fotoğrafını çeken uçaklardaki sensörlerin fotoğraflar alınırken yaptıkları titreşimlerin neden olduğu kaymaların önüne geçilmek istenmesidir.

Orthorectifcation yukarıdaki temsili resimde de görüldüğü üzere yer yüzeyindeki esas ölçülmesi gereken nokta P1 iken uydunun P0 noktasını görmesi nedeni ile matematiksel algoritmalar kullanılarak noktanın P1 olarak harita sistemleri üzerine işlenmesi şeklinde ortaya çıkar.

Böylece herhangi bir yer yüzeyindeki herhangi bir ölçüm sonucu arkeolojik buluntuların yerleri tam olarak tespit edilebilmektedir..

ABD'de Alabama Üniversitesinden antropoloji profesörü Sarah H. Parcak uydular üzerinden yer yüzeyinden fotoğraf alarak bu bilgileri GIS ile birleştirip Mısır'da kümbet ve yeraltı arkeolojik buluntulara ulaşmış bir akademisyen olarak arkeolojinin bu yeni yönelimi konusunda oldukça ileri adımlar atmayı başarmış bir kişidir. Uydular üzerinden infared (kızıl ötesi) dalga boyları ile çalışan kameralar ile alınan fotoğraflar ile Mısır'da yaklaşık 400 millik bir alan taraması Parcak tarafından yönetilen bir çalışma ile tamamlanmış bulunmaktadır.

Aşağıda bu amaçla kullanılan uyduların isimleri yanlarında yer yüzeyinde ölçüm aralıkları hassasiyetleri gösterilerek verilmektedir.

GeoEye-1, 0.5m/2.0m

Worldview-2, 0.5m/2.0m

Pleiades-1A, 0.5m/2.0m

Pleiades-1B, 0.5m/2.0m

QuickBird, 0.6m/2.4m

IKONOS, 0.8m/3.2m

SPOT-5, 2.5m/10m

SPOT-6, 1.5m/8.0m

LANDSAT 7 +ETM, 15m/30m

LANDSAT 8, 15m/30m

ASTER, 15m/30m

www.arkeotekno.com