Zafer Takı nedir?

1. Zafer Takı: Arcus Triumphalis.

2. Zafer takı: Roma mimarisinde, bir zaferin anısına ya da imparator, komutan gibi önemli kişilerin onuruna yapılan anıt.

Kent girişlerinde, yol kavşaklarında, bölgeleri ayıran sınırlarda ya da forum vb kent içi alanlarda bağımsız olarak yer alabilen zafer takının en yalın biçimi iki taşıyıcı ayak ve bunları bağlayan bir kemerdir (dipylon).

Yapı tipi geliştikçe iki ve üç kemerli örnekler yapılmıştır.

Günümüze ulaşmış hiçbir mimari kalıntı bulunmamasına karşın zafer takının Roma Cumhuriyet Dönemi sonlarından başlayarak yapıldığı bilinmektedir. Örneğin, Roma Forumu'nda MÖ 121'de Fabius Maximus Allobrogicus'un bir zaferi üzerine dikilen Fomix Fabii'den yazılı kaynaklarda söz edilmektedir.

Yaşlı Plinus da yapıtında Ludus Stertinus'un MÖ 196'da bir tak yaptırdığını anlatır.

İmparatorluk Dönemi'yle birlikte pek çok örneği yapılmaya başlanan zafer takı, Augustus döneminde ana biçimini kazanmıştır.

Mimari öğeler ve kabartmalarla bezenen takların cephelerinde erken örneklerde pilastrlar ya da yarım sütunlar, sonrakilerdeyse sütunlar yer alır. Bunlar çoğunlukla kompozit ya da Korinth düzenindedir. Ayakların ve aralarındaki kemerin üstünde zengin silmeli bir saçak-lık, onunda üstünde onurlandırma yazıtının yer aldığı attika bölümü yükselir.

Zafer takının en üstünde, sikkelerdeki betimlerden de anlaşıldığına göre imparator ve ailesinin tunç heykelleri yer alabilirdi.

Anıtsal örneklerin çoğunda kemerin iç yüzeylerine savaş ve zaferlerle ilgili sahneleri, kazanılan ganimetleri ve imparatorun bayındırlık işlerini betimleyen kabartmalar işlenmiş, cephede kemer yanlarında da genellikle defne yaprağından çelenkler taşıyan Victoria (kişileştirilmiş zafer) betimlenmiştir. Bu yapı tipinin en yetkin örnekleri Roma kentinde inşa edilmiştir. Traianus Takı üstünde imparator ve ailesiyle dört atlı bir zafer arabasının, Domitianus Takı üstündeyse gene imparator ve ailesinin yanı sıra fillerin çektiği bir arabanın heykelleri bulunduğu sikkelerden bilinmektedir.

I. Constantinus'un 312'de Maxentius'a karşı kazandığı zaferin anısına dikilen Constantinus Takı'nda Traianus Takı'ndan alınmış mimari elemanlar kullanılmıştır.

MS 82'de, Sacra Via'da (kutsal yol) inşa edilen tek geçitli Titus Takı'nın Korinth başlıklı sütunları arasında sahte kapılar bulunmaktadır.

Kudüs'ü alan tanrılaştırılmış Titus'un onuruna dikilen bu yapının kemer iç yüzeyinde bir yanda zafer sahnesi öte yandaysa Kudüs'ten getirilen ganimetler betimlenmiştir.

Gene Roma'da, 203'te Septimus Severus'un Partlar'a karşı zaferini onurlandırmak üzere yapılan Septimus Severus Takı, Constantinus'unkiyle benzerlik gösterir ve onun gibi üç geçitlidir.

Roma dışında da pek çok zafer takı yapılmıştır, 114'te, güneyde Beneventum'da, Traianus onuruna dikilen tak üstünde Daklar'a karşı kazanılan zaferler betimlenmiştir ve kompozit düzendeki sütunlar Titus Takı'nda olduğu gibi bir podyum üstüne yerleştirilmiştir.

112'de doğuda Ancona'da limanı yaptıran Traianus onuruna dikilen tak ise merdivenle çıkılan yüksek bir podyum üstündedir.

Fransa'nın, Orange kentinde Antoninus Pius dönemine tarihlendirilen üç geçitli tak, kemer üstündeki alınlığı, iki katlı attıkası yanı sıra yan cephelerinin de kabartma ve mimari öğelerle bezenmiş oluşu açısından öteki örneklerden ayrılmaktadır.

Taklar, Autun'da (Fransa) ve Trier'de (Almanya) olduğu gibi kent giriş kapıları (porta triumpholis) olarak da inşa edilmişlerdir.

Tebessa'da (Cezayir) iki caddenin kesiştiği bir noktada kurulu olan Caracalla Takı bir tetrapylondur. Dört büyük ayağa oturan takın, dört cephesinde de kemerli birer geçit bulunmaktadır.

Anadolu'da da Aphrodisias, Ephesos, Pisidia Antiokheiası, İsauria, Side ve Perge gibi kentlerde Roma İmparatorları adına bu tür anıtlar inşa edilmiştir.