Ziyariler kimdir? Ziyârî hanedanı nerede hüküm sürdü?

Ziyariler; 928-1090 yılları arasında  Hazar denizinin güneydoğusunda Cürcân ve Taberistan’da hüküm süren Deylemli hânedandır.

Adını kurucusu Merdavic’in babası Ziyar Verdanşah'tan alan Ziyariler, önceleri Abbasi halifeliği ve Gaznelilere bağlı mahalli bir hanedanlık iken, Selçuklu Hükümdarı Tuğrul Bey'in (1037-1063) Taberistan (Mazenderan) ve Gürgan'ı hakimiyeti altına aldığı 1042'den itibaren Büyük Selçuklu İmparatorluğu'na bağlı olarak hüküm sürmeye devam etti.

Hânedan, adını kurucusu Merdâvic’in babası Ziyâr b. Verdânşah’tan almıştır. Bazı kaynaklarda hânedan Sâsânî Hükümdarı Enûşirvan I. Hüsrev’in babası Kubâd’a nisbet edilir. Ancak diğer İranlı hânedanlar gibi Ziyârîler de Sâsânî Hükümdarı Hüsrev zamanında Gîlân kralı olan Argūş Ferhâdân’ın soyundan geldiklerini iddia ederler. Ziyârîler’in ilk hükümdarı Merdâvic, Sâmânîler’in Gîlânlı ünlü kumandanı Esfâr b. Şîreveyh’in hizmetine girdi ve ordu komutanlığında önemli başarılar kazandı. Esfâr ile Merdâvic, Taberistan’ın büyük bir kısmını ele geçirdikten sonra Zencan, Rey ve Kazvin gibi Cibâl vilâyetlerini de zaptettiler. Halkın kendilerine zulmeden Esfâr’a karşı tepki göstermesinden yararlanan Merdâvic bağımsızlığını ilân ederek merkezi Cürcân (Gürgân) olan Ziyârîler hânedanını kurdu (928). Hânedanın 932  yılında kurulduğuna dair görüşler de vardır.

Ziyariler, 1090'da Hasan Sabbah'a bağlı İsmaililer tarafından ortadan kaldırıldı.

İslam tarihinde tıp ve felsefe alanındaki eserleriyle bilinen İbni Sina ile astronomi, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih konusunda birçok önemli çalışmaya imza atan El-Biruni, Ziyarilerin sarayında yetişmiştir. El-Birûni devrin hükümdarı Kâbus tarafından desteklenmiş, 1000'li yıllarda ay tutulmaları hakkında önemli araştırmalarda bulunmuştur.

Ayrıca Kabûs Kümbeti bu dönemde İslam öncesi İran mimarîsi tarzında yapılmış, ayakta olan az sayıda yapıdan biridir.

Ziyari Emirleri:

Merdaviç bin Ziyar(927-935) Zahireddevle Vuşmegir(935-967) Zahireddevle Busutun(967-978) Şems el-Me'ali Kabus(978-1012) Felek el-Me'ali Menuçihr (1012-1029) Anuşirvan(1029-1049) Unsur el-Me'ali Keyka'us(1049-?) Gilan Şah(?-1090)